Những bài toán nan giải về tính bao trùm của Chuyển dịch Xanh

Bùng nổ sáng tạo là sự thâm nhập và tiến bộ nhanh chóng của công nghệ giúp thúc đẩy mạnh mẽ năng suất và nỗ lực nghiên cứu phát triển trong mọi ngành, mọi lĩnh vực, tạo tiền đề cho các phát minh sáng tạo có thể còn lớn hơn. (Ảnh: MPI/Vietnam+)

Việt Nam là quốc gia sớm tiếp cận với các mô hình tăng trưởng Xanh. Đến nay, nhận thức của người dân, của cộng đồng và toàn xã hội về ý nghĩa của tăng trưởng Xanh đã được cải thiện rõ rệt thông qua các bước thay đổi hành vi sản xuất và kinh doanh bền vững, xuất hiện ngày càng nhiều các mô hình kinh doanh tuần hoàn, an toàn, văn minh và thân thiện với môi trường.

Tại Diễn đàn quốc gia về phát triển bền vững Việt Nam 2023” với chủ đề Hội thảo khoa học quốc gia “Thúc đẩy chuyển dịch Xanh, bao trùm ở Việt Nam” ngày 30/11, nhóm nghiên cứu của Học viện Chính sách chỉ ra Việt Nam đang gặp phải bài toán nan giải về tính bao trùm của chuyển dịch Xanh. Trong đó, tính bao trùm của chuyển dịch Xanh ở cấp độ địa phương, doanh nghiệp và người dân còn gặp nhiều khó khăn và vướng mắc, đặc biệt sau đại dịch COVID-19.

Năng suất lao động phân cực mạnh

Báo cáo cho biết tính đến năm 2021, tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) bình quân đầu người của các vùng kinh tế đang phát triển không đồng đều, như khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Hồng đạt gưỡng cao, lần lượt đạt 142 triệu đồng và 110 triệu đồng. Trong khi, khu vực Tây Nguyên chỉ đạt 53 triệu đồng và Trung du-miền núi phía Bắc chỉ đạt 56,13 triệu đồng.

Kéo theo, năng suất lao động cũng có sự phân cực mạnh giữa các địa phương khi một số tỉnh thành có năng suất lao động ở mức rất cao, như Bà Rịa-Vũng Tàu (561 triệu đồng/người), Thành phố Hồ Chí Minh (305 triệu đồng/người), Quảng Ninh (350 triệu đồng/người), trong khi một số tỉnh, thành có năng suất lao động ở mức rất thấp, như Điện Biên (74 triệu đồng/người), Bến Tre (75 triệu đồng/người).

Bên cạnh đó, báo cáo về Chỉ số Phát triển Bền vững cấp tỉnh PSDI 2022 chỉ ra kết quả trung bình của 63 tỉnh/thành trên cả nước năm 2022 đạt 52,53 và tăng 1,15 điểm so với năm 2021.

Tuy nhiên, sự chênh lệch về phát triển giữa các địa phương còn lớn. Nếu như những tỉnh dẫn đầu có kết quả vượt trội, Quảng Ninh (66 điểm), Hải Phòng (65 điểm) và vị trí thứ ba thuộc về Đà Nẵng (65 điểm), thì ở phía cuối bảng xếp hạng, nhóm các địa phương, như Điện Biên, Gia Lai, Hà Giang, Cao Bằng, Đắk Nông và Lai Châu có mức điểm thấp dưới 40. Điều này cho thấy các địa phương cần tiếp tục tích cực, nỗ lực nhiều hơn nữa trong tiến trình thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững và Chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam.

Diễn đàn quốc gia về phát triển bền vững Việt Nam 2023” với chủ đề Hội thảo khoa học quốc gia “Thúc đẩy chuyển dịch xanh, bao trùm ở Việt Nam,” ngày 30/11. (Ảnh: PMI/Vietnam+)

Phó giáo sư, Tiến sỹ Vũ Minh Khương, Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore cho rằng các đặc trưng của công nghệ nền tảng cho kỷ nguyên Cách mạng Công nghiệp 5.0, gồm: Phổ biến là thông dụng trong khắp các lĩnh vực kinh tế và giai tầng xã hội. Tiến bộ là tính năng và ứng dụng được cải tiến, mở rộng không ngừng, chi phí trên đơn vị tiện ích liên tục giảm. Bùng nổ sáng tạo là sự thâm nhập và tiến bộ nhanh chóng của công nghệ giúp thúc đẩy mạnh mẽ năng suất và nỗ lực nghiên cứu phát triển trong mọi ngành, mọi lĩnh vực, tạo tiền đề cho các phát minh sáng tạo có thể còn lớn hơn.

“Những thay đổi mang tính cách mạng và chuyển đổi sâu sắc trên mọi lĩnh vực giúp nâng cao hiệu quả, hiệu suất, tính bao trùm, chất lượng cuộc sống, tính bền vững và khả năng chống chịu…,” Tiến sỹ Vũ Minh Khương nói.

Tăng trưởng Xanh là chìa khóa của phát triển bền vững

Kết quả Tổng điều tra kinh tế năm 2021 của Tổng cục Thống kê tiếp tục chỉ ra số lượng doanh nghiệp và lao động làm việc trong khu vực ngoài Nhà nước và đầu tư trực tiếp Nhà nước (FDI) tăng nhanh, trong khi khu vực Nhà nước giảm rõ rệt.

Để thực hiện mục tiêu tăng trưởng Xanh, báo cáo cho biết cộng đồng doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có khả năng đạt được cam kết phát thải bằng 0 nhanh hơn khối các doanh nghiệp trong nước. Bởi, các doanh nghiệp trong nước gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện các mục tiêu tăng trưởng Xanh do hạn chế về có kinh nghiệm, vốn và công nghệ. Do vậy, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa đang “bị bỏ lại phía sau” trong tiến trình thực hiện mục tiêu về phát triển bền vững.

Về tính bao trùm ở cấp độ người dân, kết qua điều tra nêu rõ tỷ lệ lao động đang làm việc hàng năm trên tổng dân số của Việt Nam giảm từ 57% (năm 2011) xuống còn 50% (năm 2021). Tương ứng, tỷ lệ lao động thất nghiệp trong độ tuổi lao động có xu hướng gia tăng, từ 2,22% (năm 2011) lên 2,48% (năm 2020) và đạt đỉnh 3,2% (năm 2021).

Bên cạnh đó, thống kê của Viện Công nhân và Công đoàn cho thấy cuối năm 2016, Việt Nam có khoảng khoảng 13 triệu người thuộc nhóm lao động yếu thế. Trong đó, 4,2 triệu lao động là người khuyết tật, 6,5 triệu lao động nghèo, 1 triệu lao động di cư, 180.000 lao động nhiễm HIV, 190.000 lao động nghiện ma túy. Hơn nữa, sau đại dịch COVID-19, số lao động yếu thế có xu hướng tăng với minh chứng là tỷ lệ lao động thất nghiệp có xu hướng tăng lên. Trong số này, một số mất việc do doanh nghiệp, cơ sở kinh tế bị thu hẹp hoạt động, một số sức khỏe bị ảnh hưởng nên không thể tiếp tục công việc đã từng làm, giờ thất nghiệp hoặc phải làm việc trái tay. Mặt khác, một số người lao động từng về quê tránh dịch nay phải đến nhiều khu vực khác nhau để tìm việc trong bối cảnh việc làm ngày càng khó tìm cộng thêm việc một số lao động tự do phải nghỉ việc giờ muốn quay trở lại làm việc cũng đang gặp khó khăn.

Giáo sư tiến sỹ Giang Thanh Long, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, nhấn mạnh trong các xu hướng lớn trên toàn cầu và ở Việt Nam (gồm có Xanh hóa, đô thị hóa, trung lưu hóa và già hóa dân số), luôn có những nhóm dân số yếu thế, có nguy cơ bị gạt ra ngoài lề và phải đối mặt với nhiều rủi ro. Do đó, dù nền kinh tế có đi theo hướng nào, thì việc đảm bảo an sinh xã hội, đặc biệt là an sinh thu nhập, phải là trụ cột quan trọng trong tăng trưởng và phát triển bao trùm.

Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội đã đưa ra những định hướng quan trọng cho lĩnh vực này.

Hơn nữa, Long chỉ ra Việt Nam là một trong những nước có tốc độ dân số già hóa nhanh nếu xét theo vị thế của một nước có thu nhập trung bình. Nguy cơ “già trước khi giàu” là hiện hữu nếu như thu nhập không được cải thiện nhanh chóng. Dù tăng trưởng và phát triển theo xu hướng lớn trên toàn cầu nào đi nữa, thì an sinh xã hội vẫn luôn là trụ cột quan trọng, hướng tới bảo vệ những nhóm dân số dễ tổn thương nhất, dễ bị gạt ra ngoài lề nhất trong các xu hướng đó.

“Cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội nói riêng và an sinh xã hội nói chung là một trong những yêu cầu cải cách quan trọng, nhằm thúc đẩy tăng trưởng và phát triển bao trùm ở Việt Nam trong những thập kỷ tới đây,” Tiến sỹ Giang Thanh Long nói.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông. (Ảnh: MPI/Vietnam+)

Tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông nhấn mạnh phát triển bền vững đã trở thành xu thế tất yếu và mục tiêu hàng đầu mà các quốc gia đều hướng tới. Các mục tiêu phát triển không chỉ dừng lại ở phát triển kinh tế, đáp ứng nhu cầu của thế hệ hiện tại, mà còn phải đảm bảo không gây tổn hại đến nhu cầu của các thế hệ tương lai.

Phát triển bền vững lấy tăng trưởng Xanh làm chìa khóa then chốt đã trở thành yêu cầu cấp bách, được Đảng và Nhà nước định hướng đẩy mạnh nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và bảo vệ, giữ gìn môi trường. Đây là lựa chọn dài hạn để đảm bảo cân đối, hài hòa mục tiêu phát triển kinh tế; là quá trình chuyển biến về tư duy, nhận thức trong sản xuất, tiêu dùng và lối sống, trong tư duy hoạch định và thực thi chính sách.

Theo Thứ trưởng Trần Duy Đông, chuyển dịch Xanh nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước, được hỗ trợ bởi khung khổ pháp lý, dẫn dắt bởi chiến lược và kế hoạch hành động quốc gia. Theo đó, Việt Nam xác định tăng trưởng Xanh là chìa khóa của phát triển bền vững, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chiến lược tăng trưởng Xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển Xanh, bền vững./.

(Vietnam+)