Gia tăng trẻ em bị thừa cân, béo phì

Tại Hà Nội, theo khảo sát học sinh lớp 5 năm 2023, số trẻ thừa cân, béo phì của nhiều trường trong khu vực nội thành trên mức 45%. Trẻ thừa cân, béo phì không chỉ khiến bản thân các em tự ti, mặc cảm mà còn tạo ra những áp lực lớn, nỗi khổ tâm đối với cha mẹ, những người trực tiếp chăm sóc. Đã có trẻ vì thừa cân, béo phì mà sống khép kín, rơi vào trầm cảm.

Lạm dụng thức ăn nhanh

Chị Nguyễn Phương Lan, phụ huynh có con đang học lớp 6 tại quận Cầu Giấy (Hà Nội) chia sẻ, cách đây 3 năm, khi cháu Phương Thảo, con gái đầu của chị mới học lớp 3, vợ chồng chị bắt đầu nhận thấy cháu có dấu hiệu thừa cân và cần phải hãm đà tăng cân của con mình. Tuy nhiên, việc thực hiện rất khó khăn do chỉ cần bớt ăn một chút là con khó chịu, lùng sục khắp nơi để tìm kiếm.

Trẻ thường xuyên ăn thức ăn nhanh, nước ngọt sau giờ tan trường khi cơ thể không cần năng lượng sẽ dễ dẫn đến thừa cân, béo phì.

Không nỡ lòng nhìn con thèm ăn, vợ chồng chị lại tặc lưỡi, tự nhủ thôi chờ đến lúc bé lớn, bắt đầu có ý thức về ngoại hình hẵng ăn kiêng cũng được. Và đến năm lên lớp 6 thì Phương Thảo trở thành cô bé béo nhất lớp với cân nặng lên tới 60kg. Do tự ti về ngoại hình nên cô bé ngày càng sống khép kín. Điều này càng khiến vợ chồng chị Lan khổ tâm hơn vì giá như ngay từ đầu, chị kiên quyết hãm đà tăng cân của con bằng một chế độ ăn kết hợp với vận động phù hợp thì mọi chuyện có thể đã không như bây giờ.

Điều đáng nói, câu chuyện của chị Lan không phải là cá biệt khi mà hiện nay tỷ lệ học sinh thừa cân, béo phì ngày càng tăng, nhất là tại các thành phố lớn. Tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương, chúng tôi gặp khá nhiều trẻ thừa cân, béo phì được cha mẹ đưa tới khám vì nghi ngờ mắc tiểu đường. Có bé chỉ học lớp 5 đi khám vì thèm ăn ngọt, khát nước, khi kiểm tra đường huyết thì tăng cao. Theo mẹ cháu bé chia sẻ, món khoái khẩu của cháu là pizza, gà rán KFC, đồ nướng và uống nước ngọt có ga. Gần đây, cháu rất thích uống trà sữa, thường xuyên đòi bố mẹ mua. Do không kiểm soát chế độ ăn của con nên từ khi học cấp 2, cháu đã mũm mĩn hơn các bạn cùng trang lứa.

Tại hội thảo quốc tế "Phát triển năng lực hệ thống trong công tác dinh dưỡng học đường" được tổ chức tại Hà Nội mới đây, nhóm nghiên cứu của Viện Dinh dưỡng quốc gia đã đưa ra những con số… giật mình. Theo kết quả ban đầu của nhóm nghiên cứu, dù cải thiện được tình trạng suy dinh dưỡng đáng kể song Việt Nam lại đang đối mặt với "gánh nặng kép" thừa cân, béo phì. Một nghiên cứu mới đây của Viện Dinh dưỡng phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai tại nhiều trường mầm non cho thấy, số trẻ thừa cân, béo phì gia tăng; thậm chí, có những trường có tới gần 30% trẻ bị thừa cân, béo phì.

Đặc biệt, kết quả khảo sát ở học sinh lớp 5 tại một số quận, huyện của thành phố Hà Nội được tiến hành năm 2023 cũng chỉ ra, tình trạng báo động khi số trẻ thừa cân, béo phì của nhiều trường trong khu vực nội thành trên mức 45%. Trong đó, tỷ lệ này ở Trường Tiểu học Dịch vọng B, quận Cầu Giấy là khoảng 45,5%; Trường Tiểu học Lê Lợi, quận Hà Đông là 49,5%; Trường Tiểu học La Thành, quận Đống Đa là 55,7%; Trường Trần Nhật Duật, quận Hoàn Kiếm là 51,4%; Trường Quỳnh Lôi, quận Hai Bà Trưng là 46,5%… Ở các trường thuộc khu vực ngoại thành, con số này cũng trên 20%.

Làm thế nào để kiểm soát?

Trao đổi với phóng viên Báo CAND về vấn đề này, PGS.TS Bùi Thị Nhung, Trưởng Khoa Dinh dưỡng học đường và Ngành nghề, Viện Dinh dưỡng quốc gia cho biết, tỷ lệ trẻ em thừa cân béo phì học đường đang rất đáng lo ngại. Thừa cân, béo phì không phải bỗng dưng một ngày thừa cân ngay mà là quá trình tích lũy chế độ ăn thừa năng lượng kéo dài. Có nhiều nguyên nhân gây ra thừa cân, béo phì ở trẻ như chế độ ăn thừa năng lượng như: Thừa chất đạm, thiếu vi chất dinh dưỡng; ít hoạt động thể lực; ăn thức ăn nhanh, chế biến sẵn, thực phẩm nhiều đường; cha mẹ, ông bà thích trẻ bụ bẫm. Trong khi đó, tình trạng trẻ thừa cân, béo phì có thể dẫn tới nhiều hệ quả nghiêm trọng. Khi xét nghiệm 500 trẻ béo phì, có từ 35-50% trẻ bị rối loạn mỡ máu. Thậm chí hiện nay, đái tháo đường cũng không còn là bệnh của người lớn mà đang bị trẻ hóa…

Theo chuyên gia dinh dưỡng - PGS.TS Bùi Thị Nhung, đối với trẻ mầm non, cân nặng ở kênh A nghiêng về + 2SD, nhưng chiều cao lại nghiêng về -2SD (hơi dư cân so với chiều cao), những bạn đó đến tuổi tiểu học có thể phát triển thành thừa cân, béo phì. Nhưng ở nhiều gia đình, ông bà lại thích cháu bụ bẫm nên không chú ý dẫn đến chế độ dinh dưỡng do ước tính sai chế độ ăn. Quan niệm của nhiều gia đình, trẻ đi học ở trường nhưng không ăn được nhiều; hoặc sáng cho trẻ ăn xôi, bánh mì cha mẹ không thấy đủ dinh dưỡng, bố mẹ bù đắp cho con vào bữa tối. Lâu dần tích lũy trở thành thừa cân, béo phì.

Tại một nghiên cứu về hình cơ thể với 600 bà mẹ ở Hà Nội, Đà Nẵng, Hải Phòng tự đánh giá tình trạng dinh dưỡng của con mình, đa số bà mẹ ước lượng sai, con bình thường thì đánh giá là suy dinh dưỡng, béo phì thì đánh giá thừa cân… nên nhồi nhét cho con ăn nhiều. "Những trẻ đã đủ cân rồi, không có suy dinh dưỡng, nếu buổi tối mà cho con uống sữa trước đi ngủ sẽ tăng nguy cơ thừa cân, béo phì", PGS Nhung giải thích.

Một phần nữa là cha mẹ "nhồi nhét" thức ăn nhanh, nước ngọt, bánh kẹo, kem, đồ ăn vặt vào giờ tan trường khi cơ thể không cần năng lượng cho con là nguyên nhân làm gia tăng tình trạng thừa cân, béo phì ở lứa tuổi học đường…PGS.TS Bùi Thị Nhung phân tích: Ăn 1 chiếc bánh bao có 400kg calo, phải chạy 2h mới tiêu hao hết; 1 chai nước ngọt có hơn 200-300kg calo… cần phải hoạt động thể lực gần 2h. Nhưng trẻ em do phải đi học thêm, học tập nhiều nên ít hoạt động thể lực. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, trẻ em và thanh thiếu nên vận động 60 phút/ngày để phòng, chống thừa cân, béo phì.

Để phòng, chống thừa cân, béo phì ở trẻ em, theo Trưởng Khoa Dinh dưỡng học đường và ngành nghề, quan trọng nhất cha mẹ phải xác định được con là bình thường hay thừa cân, béo phì. Sử dụng biểu đồ Zcore BMI theo lứa tuổi có thể xác định được trẻ ở tình trạng dinh dưỡng bình thường hay thừa cân, hay béo phì để điều chỉnh dinh dưỡng hợp lý. Phải biết được nhu cầu ăn ở từng lớp tuổi bao nhiêu thì vừa; ăn đúng, ăn đủ mới là khoa học. Đặc biệt ăn rau, củ, quả rất quan trọng. Ăn nhiều vào bữa sáng và trưa, giảm hơn vào bữa tối (nhưng không nhịn ăn hoặc nhịn ăn cơm), không ăn vặt hoặc uống sữa trước khi đi ngủ.

Trần Hằng - Huyền Thanh