Radar bay A-50 của Nga tiếp tục săn chiến đấu cơ Ukraine

Theo dự đoán của nhiều nguồn tin phương Tây, sự suy giảm của hệ thống phòng không Ukraine đang gây ra rủi ro đáng kể cho các đơn vị không quân còn lại vốn đã ít ỏi của họ.

Để tận dụng việc phòng không Ukraine suy giảm, Nga được cho là đã tăng cường sử dụng “ radar bay A-50U”, còn được gọi là hệ thống cảnh báo và kiểm soát sớm trên không (AEW&C), để vô hiệu hóa máy bay Ukraine hiệu quả hơn, sâu trong lãnh thổ Ukraine.

Điều đáng chú ý là Bộ Quốc phòng Nga đã bắt đầu củng cố lực lượng AEW&C của mình từ những năm 2010. Đến đầu năm 2023, các ước tính cho thấy, Nga đã đưa vào sử dụng 7 chiếc A-50U nâng cấp, cùng với 3 chiếc A-50 tiêu chuẩn.

Radar bay A-50 được Liên Xô đưa vào biên chế chiến đấu từ năm 1985; sau khi Liên Xô tan rã, những máy bay này được Nga thừa kế. Tuy nhiên thiết kế này của Liên Xô đã bị coi là lạc hậu; do vậy, nó đã được Nga nâng cấp gần đây để đáp ứng yêu cầu của cuộc chiến trong thế kỷ 21.

Phiên bản A-50U cải tiến có tính năng kỹ chiến thuật cao hơn nhiều với phiên bản tiền nhiệm của nó. Trước hết là khả năng hoạt động trên không lâu hơn 15-20% so với phiên bản cũ, cho phép bay liên tục trong 9 giờ mà không cần tiếp nhiên liệu.

Phiên bản nâng cấp còn được trang bị hệ thống radar Shmel II tiên tiến, thay thế radar Shmel đã lạc hậu của Liên Xô. Sự đổi mới này mở rộng nhận thức tình huống với các khả năng như phát hiện các vụ phóng tên lửa ở khoảng cách hơn 1.000 km và theo dõi máy bay chiến đấu ở phạm vi xa hơn 33% so với trước đây.

Những cải tiến này cho phép A-50U có thể theo dõi hiệu quả tới 300 vật thể, trong khi cung cấp mục tiêu cho tối đa 40 máy bay chiến đấu hỗ trợ. Đây là một cải tiến đáng kể so với radar Shmel ban đầu, vốn chỉ có thể theo dõi 200 vật thể và hỗ trợ dữ liệu cho 20 máy bay.

Một điều không phải bàn cãi là các máy bay AEW&C mang lại lợi thế chưa từng có trong chiến đấu; với hệ thống radar cỡ lớn, AEW&C có khả năng thu thập thông tin chiến thuật quan trọng giúp nâng cao nhận thức về chiến trường. Về mặt này, Nga đang tụt hậu so với các cường quốc không quân Mỹ và Trung Quốc.

Ngành công nghiệp điện tử thời hậu Xô Viết của Nga đang ở “ngã ba đường” với nền tảng A-100 AEW&C mới. Mẫu này, một phiên bản nâng cấp của A-50, được coi là vượt trội về khả năng so với mẫu E-7 của Mỹ và chắc chắn là KJ-500A của Trung Quốc mới ra mắt vào năm 2022.

Với hiệu suất của những cảm biến trang bị trên mẫu máy bay A-100, “được hứa hẹn” cao hơn 30% so với mẫu cải tiến A- 50U; A-100 “làm sáng tỏ” những thách thức công nghệ mà Nga phải đối mặt. Đặc biệt là với Mỹ và các quốc gia NATO.

Trong những thời điểm căng thẳng gia tăng với NATO, Nga thường xuyên triển khai các máy bay A-50U của mình một cách quyết đoán hơn. Nga cũng đã tích lũy được kinh nghiệm sử dụng những chiếc máy bay AEW&C trong cuộc chiến ở Syria từ năm năm 2015.

Gần đây hơn, những chiếc A-50 này đã tham gia tích cực vào các hoạt động phát hiện các loại máy bay cũng như tên lửa hành trình của Ukraine; hỗ trợ tích cực không chỉ các đơn vị chiến đấu, mà còn cả cho các phương tiện phòng không trên mặt đất.

Trường hợp nổi bật nhất gần đây được công nhận là việc Nga sử dụng máy bay A-50U vào đầu tháng 11/2023, dẫn đường cho tên lửa đất đối không 40N6, phóng đi từ hệ thống phòng không S-400, đã bắn trúng mục tiêu bay ở độ cao thấp, cách xa gần 400 km.

Do hạn chế về độ cong của trái đất nên không có bất kỳ hệ thống radar mặt đất nào có thể theo dõi các vật thể bay thấp ở cự ly xa; do vậy tên lửa 40N6 được phát triển để sử dụng dữ liệu ngắm mục tiêu từ các radar trên không khác nhau; trong đó “radar bay” A-50U là phương tiện tuyệt vời.

Khả năng vượt trội của máy bay A-50U trong việc xác định các mục tiêu bay thấp, từ khu vực có các nhiễu địa vật, chứng tỏ tính năng vượt trội của nó trong lực lượng Không quân Nga, khiến nó trở thành radar có thể phát hiện những mục tiêu bay thấp khó phát hiện, như tên lửa hành trình tấn công mặt đất.

Việc sử dụng radar bay A-50U trên phạm vi rộng ở chiến trường Ukraine mang lại cho Không quân Nga nhiều lợi thế. Đặc biệt là hiện nay Nga đã đưa vào sử dụng hệ thống phòng không tầm siêu xa S-500, có khả năng tấn công các mục tiêu cách xa tới 600 km.

Yêu cầu đối với các phương tiện AEW&C trong lực lượng Không quân Nga khi Liên Xô tan rã đã giảm đi đáng kể, do các radar cỡ lớn được trang bị trên những máy bay chiến đấu/đánh chặn của họ. Trung bình, chúng có kích thước lớn hơn gấp đôi so với những radar trên máy bay phương Tây.

Ví dụ, máy bay đánh chặn MiG-31 Foxhound tự hào có hệ thống radar có kích thước gấp khoảng 10 lần radar trên máy bay chiến đấu chủ lực F-16 của Không quân Mỹ lúc bấy giờ. Tương tự, máy bay chiến đấu Su-30 được thiết kế với radar lớn, có thể hoạt động như một “AEEW&C mini”.

Nhưng từ khả năng của máy bay AEW&C của Không quân Nga trên chiến trường Ukraine, các chuyên gia dự đoán, Lực lượng Hàng không, Vũ trụ Nga sẽ tăng cường đầu tư vào máy bay AEW&C, như một cách tăng cường khả năng phòng không trên mặt đất và cải thiện nhận thức tình huống để đối phó với phi đội máy bay tàng hình F-35 đang ngày càng gia tăng của NATO.

Việc làm trên của Nga có thể so sánh với cách Không quân Mỹ (đặc biệt là Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương) tăng cường đầu tư vào phi đội E-7 AEW&C, để đáp trả việc Trung Quốc triển khai máy bay tàng hình J-20 trong khu vực.

Trong tương lai, lợi thế với đội AEW&C của Nga chính là kinh nghiệm đặc biệt của họ khi hoạt động trong các vùng chiến sự cường độ cao như ở chiến trường Ukraine; một trải nghiệm chưa từng có ở bất kỳ nhà khai thác máy bay AEW&C nào kể từ khi nó ra đời.

Tiến Minh