Mộc bản chùa Dâu được công nhận Bảo vật quốc gia

Trao bằng công nhận Bảo vật quốc gia đối với Mộc bản chùa Dâu.

Nơi khởi nguồn của Đạo phật

Chùa cổ Pháp Vân Tự tức chùa Dâu ở xã Thanh Khương, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh là một trong những ngôi chùa có công trình kiến trúc độc đáo, mang nhiều giá trị tâm linh - nơi khởi nguồn của đạo Phật. Ngoài cái tên chùa Dâu, ngôi chùa này còn được người dân nơi đây gọi với nhiều cái tên đặc biệt khác như: Chùa Cả, Cổ Châu tự, Diên Ứng tự, Thiền Định tự.

Theo tìm hiểu, chùa Dâu có lịch sử hình thành sớm nhất ở Việt Nam, mặc dù các dấu tích vật chất hầu như không còn, vì đã được xây dựng lại. Năm 2013, chùa Dâu được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt.

Ngôi chùa không chỉ là một công trình có giá trị về mặt lịch sử văn hóa tín ngưỡng tôn giáo, mà còn có ẩn chứa cả một quá trình phát triển của nền kiến trúc cổ Việt Nam và được xem là ngôi chùa cổ nhất của cả nước. Hiện, chùa Dâu còn lưu giữ nhiều tài liệu, cổ vật quý giá, tiêu biểu như bia đá, khánh đá, chuông đồng...

Trong tâm thức người dân vùng Dâu, Lễ hội chùa Dâu là một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tâm linh của họ. Bởi nó không chỉ là nhu cầu về tâm linh, mà nơi đây còn là nguồn cội là Tổ đình của Phật giáo Việt Nam. Hòa mình trong hoạt động văn hóa cộng đồng dân gian sôi động của lễ hội, người dân còn gửi gắm tâm nguyện về những điều tốt lành và cầu mong cho mưa thuận gió hòa - một ước vọng ngàn đời của cư dân nông nghiệp.

Lễ hội chùa Dâu được diễn ra hằng năm từ ngày 13 - 15/5 (tức ngày 6 - 8/4 âm lịch) với các nghi thức tế lễ truyền thống tại chùa Dâu và các chùa trong hệ thống thờ Tứ pháp.

Năm nay, Lễ khai hội và công bố quyết định công nhận Bảo vật quốc gia bộ Mộc bản chùa Dâu diễn ra vào ngày 13/5 tại khu vực sân chùa Dâu, phường Thanh Khương, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.

Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh nghe đại diện Trung tâm Bảo tồn và Xúc tiến du lịch tỉnh giới thiệu về Mộc bản chùa Dâu.

Hiện vật gốc duy nhất, độc bản, toàn vẹn

Tháng 1/2024, Mộc bản chùa Dâu được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Bảo vật quốc gia. Bộ mộc bản gồm 107 ván khắc, hiện vật gốc duy nhất, độc bản, toàn vẹn và có tính xác thực với nhiều loại hình văn bản như: Truyền thuyết về Phật Tứ pháp, kể hạnh về Phật Tứ pháp, kinh Phật, các nghi lễ cầu mưa, cầu tạnh, cúng tế các vị Tổ chùa...

Các nhà nghiên cứu đã tạm phân loại thành 13 bộ khác nhau gồm: Cổ Châu hạnh, Cổ châu lục, Cổ Châu nghi, Âm chất giải âm, Nhân quả quốc ngữ, Kỳ vũ kinh, Kỳ vũ hồng ân công văn, Thỉnh Long Vương nghi, Công đức, Mục Liên, Tam giáo, Phù chú và Tồn nghi là những ván chưa xác định được tên gọi.

Mỗi ván khắc có tiết diện hình chữ nhật, hầu hết đều có kích thước trung bình dài từ 40 - 47cm, rộng từ 19 - 24cm, độ dày ván từ 1,5 - 2,5cm; có 92/107 ván được khắc 2 mặt và 15/107 ván khắc một mặt. Một số ván khắc đan xen những đồ hình minh họa được bố cục chặt chẽ, hài hòa với phần văn tự.

Bộ mộc bản gồm 107 ván khắc là hiện vật gốc duy nhất, độc bản, toàn vẹn và có tính xác thực với nhiều loại hình văn bản…

Theo dữ liệu lịch sử, Mộc bản chùa Dâu được san khắc vào thời Lê Trung Hưng và Tây Sơn kéo dài đến thời Nguyễn. Chữ trên mộc bản đều là chữ Hán cổ và chữ Nôm được khắc âm bản, đường nét mềm mại, có tính thẩm mỹ cao nên khi in ra giấy dó rất sắc nét. Chất liệu ván in đều được làm bằng gỗ cây thị, trải qua thời gian gần 300 năm, những ván khắc ở chùa Dâu vẫn còn khá nguyên vẹn, đủ số chữ, sắc nét, rõ ràng.

Mộc bản chùa Dâu là một trong 18 bảo vật của tỉnh Bắc Ninh được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Việc Mộc bản chùa Dâu được công nhận Bảo vật quốc gia là căn cứ pháp lý quan trọng thể hiện sự công nhận của Nhà nước đối với những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, nghệ thuật. Đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để bảo tồn và phát huy giá trị bảo vật lâu dài, và là cơ sở để tỉnh Bắc Ninh thực hiện trùng tu, tôn tạo trong thời gian tới.

Trước đó, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 41/QĐ-TTg ngày 30/1/2023 công nhận 27 Bảo vật quốc gia (đợt 11 năm 2022), tỉnh Bắc Ninh là một trong các địa phương có 3 hiện vật được công nhận đợt này.

Đó là Thạp đồng văn hóa Đông Sơn, cách nay 2.200-2.300 năm (thế kỷ III-II Trước Công nguyên) hiện lưu giữ tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng (thành phố Từ sơn); Bia đá chùa Tĩnh Lự năm 1648, niên đại ngày 28/8/1648, niên hiệu Phúc Thái thứ 6, hiện lưu giữ tại chùa Tĩnh Lự, xã Lãng Ngâm (Gia Bình); Tượng Quan Thế âm chùa Cung Kiệm, năm 1449, niên đại năm Kỷ Tỵ 1449, niên hiệu Thái Hòa thứ 7, hiện được thờ tại chùa Cung Kiệm, Thượng phúc tự thuộc xã Nhân Hòa (Quế Võ).

Cùng với Mộc bản chùa Dâu được công nhận vào tháng 01/2024 và 03 bảo vật kể trên, hiện Bắc Ninh còn có 14 Bảo vật quốc gia khác là: Bộ tượng Phật Tam thế, Hương án và Tòa Cửu phẩm liên hoa, Tượng Quan âm nghìn mắt nghìn tay (chùa Bút Tháp, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành); Ba pho tượng Tam Thế (chùa Linh Ứng, xã Gia Đông, huyện Thuận Thành); Cột đá chạm rồng chùa Dạm; Bộ tượng Phật Tứ Pháp vùng Dâu - Luy Lâu (chùa Dâu, chùa Phi Tướng, chùa Dàn, huyện Thuận Thành); Cửa võng đình Diềm; Bia Tiến sĩ (Văn Miếu Bắc Ninh); Tượng phật Adiđà (chùa Phật Tích, huyện Tiên Du); Bia “Xá Lợi Tháp Minh” (Bảo tàng tỉnh Bắc Ninh); Rồng đá - Xà thần (đền thờ Lê Văn Thịnh, huyện Gia Bình); Bộ tượng 10 linh thú Chùa Phật Tích; Mộc bản sách “Hải Thượng y tông tâm lĩnh”.

Nguyên Khánh