Ước muốn thời gian trở lại!

Khi hát đến câu kết “Lớn lên trên chiếc nôi quê hương Việt Nam”, nhóm các anh hâm mộ lại hát to: “Có em đây Cúc Hương con ông Đổng Chi”, bởi Cúc Hương là con gái rượu của Giáo sư Nguyễn Đổng Chi - nhà nghiên cứu hàng đầu văn học dân gian Việt Nam. Mỗi lần như thế, Cúc Hương lại chạy ra bên hông hội trường để khóc. Nhóm bạn chúng tôi nhắc lại chuyện này và hỏi: “Có phải vì buồn vui xen lẫn em ơi/ Hòa nước mắt thành lệ rơi tay áo”. Nay nhắc lại chuyện xưa, Nguyễn Cúc Hương lại cười khì: “Mà sao vô duyên đến thế không biết?”. Chuyện của một thời tuổi trẻ là vậy.

Bìa sách ảnh “Ước muốn thời gian trở lại”.

Tháng 10 năm 1973, chúng tôi – nhà báo, nhà biên tập sách ra trường tung tẩy khắp mọi miền quê trong Nam ngoài Bắc. Riêng Nguyễn Cúc Hương, khi chuyển vào Nam đã đầu quân cho Nhà Xuất bản Trẻ TP. Hồ Chí Minh, một cơ quan xuất bản sách có thương hiệu, tại một đô thị trung tâm lớn nhất nước. Tháng 10 năm 2023, chúng tôi tổ chức họp mặt - gặp nhau sau nửa thế kỷ ra trường, trong Nam thì tụ tập ở thành phố biển Vũng Tàu, Đồng Nai và họp mặt cả nước diễn ra giữa mùa thu Hà Nội. Từ năm 2019, sau cuộc họp mặt cựu sinh viên BC-XB tại Hà Nội, nhiều bạn thấy Nguyễn Cúc Hương cặm cụi viết, sưu tầm các ảnh đẹp của lớp, ảnh các chàng và các nàng thời trẻ và thời già lụ khụ. Thi thoảng Nguyễn Cúc Hương lại điện thoại nhờ thầy giáo Trần Bá Lạn cao niên – ngoài 90 tuổi chỉnh sửa chú thích ảnh, khi in vào sách Cúc Hương chú giải: Chú thích ảnh của thầy Trần Bá Lạn, khôn thế - đố ai dám cãi (!).

Họp mặt nửa thế kỷ ra trường, ngày 22 tháng 10 năm 2023, Cúc Hương mang tới lớp mấy thùng sách ảnh in ấn tại Sài Gòn tặng thầy cô và bạn bè một thuở “Ước muốn thời gian trở lại”, 218 trang với một tập hợp 202 tấm ảnh quý (NXB Trẻ, 10/2023). Học nghề xuất bản, làm sách bài bản, chính quy - đúng luật lệ. Cả lớp ngỡ ngàng, bất ngờ. Đúng là sự kỳ công chuẩn bị kéo dài 4 năm ròng rã của cô nàng - cựu biên tập viên lão luyện của một nhà xuất bản tên tuổi. Ảnh và bài viết chọn lọc, ngắn gọn. Nghe nói khi đang làm cuốn sách này có một bạn từng trêu chọc “Cúc Hương con ông Đổng Chi” góp ý với nàng thay tựa sách khác. Nhưng Cúc Hương quyết không duyệt. Nay bè bạn, đồng nghiệp trong đó có tôi đọc kỹ nội dung thì mới cảm nhận được tên sách mà Nguyễn Cúc Hương chọn là rất có lý, dụng ý rõ rệt – theo ngôn ngữ tuổi teen là chuẩn không cần chỉnh!

Không phải vì được bạn tặng sách quý mà khen. Nguyễn Cúc Hương là người con gái xinh đẹp, thông minh, hát hay - gốc Hà Tĩnh “Trời mô xanh bằng trời Can Lộc” - giàu nghĩa tình. Tôi hỏi Nguyễn Cúc Hương:

- Vì sao em chọn tên sách “Ước muốn thời gian trở lại”?

Cúc Hương nhẹ nhõm đáp lời, ngắn gọn như chính phong cách cô biên tập viên làm sách ngày nào:

- Đơn giản thôi anh, một thời trẻ trung mà nay ta đã lên ông lên bà. Giá như thời gian quay trở lại, ta lại trẻ trung như nửa thế kỷ trước, các anh lại cứ hồn nhiên “Cúc Hương con ông Đổng Chi” cho em được… tủi thân (và cả sự tự hào) mà khóc thút thít vậy (cười).

Bên lề họp mặt Đại học BC-XB khóa 1, nửa thế kỷ ra trường (22/10/2023).

Đọc và xem sách ảnh, quan sát phong thái người bạn quý, tôi càng nghiệm ra, vì sao không một cuộc họp lớp nào Cúc Hương vắng mặt, kể cả họp mặt các bạn thời tiểu học, trung học, đại học. Có dăm bảy người bạn ham làm mà không ham họp mặt, Cúc Hương lên trang cá nhân nhắn gửi lịch lãm mà rất ấm áp: “Anh ơi, chị ơi, chúng mình hẹn gặp nhau nhé, em có quà nè, vui lắm luôn!”. Năm 2022, Cúc Hương từ Sài Gòn bay ra Hà Nội dự hơn chục cuộc họp mặt, ngược lên Tây Bắc, Việt Bắc, tuổi cao, đi nhiều nên bị đột quỵ nhẹ - mà Cúc Hương nói như một sự cảnh báo của đấng bề trên (!). Lưu lại mấy tháng ở Hà Thành chữa bệnh rồi mới quay vào Sài Gòn, lại họp gặp mặt bạn bè xứ trời Nam.

Tháng 10 năm 2023, sau cuộc gặp bạn và thầy cô nửa thế kỷ cựu sinh viên Đại học BC-XB ra trường, Cúc Hương cùng các nhóm bạn từ Sài Gòn ra và nhóm bạn lớp 10 C trước đây ngược Yên Bái, Hoàng Liên Sơn, qua Điện Biên, Mộc Châu – Sơn La; vòng về Hiệp Hòa, Bắc Giang … thăm vùng quê đi sơ tán thời Hà Nội bị giặc Mỹ ném bom, đội mũ rơm đến trường mà chuyến đi năm 2022 còn dang dở. Trang Facebook ngày 9/11/2023, Cúc Hương viết: “Hôm nay mình lại trở về Hiệp Hòa, mà năm 2022 còn bỏ dở do sức khỏe… Hiệp Hòa đây, cả bọn đến nhà Siểng, chờ Du rồi cùng các bạn đi thắp hương cho thầy Hoàng, thầy chủ nhiệm lớp 10 C năm xưa. Không hiểu vì sao mỗi lần về đây mình cảm thấy thân thuộc như về nhà mình vậy. Mình nghĩ nếu đến với bạn bằng trái tim, nhất định sẽ được bạn đón nhận bằng trái tim. Mong mọi người khỏe mạnh, an lành để còn gặp nhau thật nhiều, thật nhiều lần nữa”.

Nghĩa tình – sự kết nối yêu thương của Nguyễn Cúc Hương còn có thể kể ra nhiều, rất nhiều nữa. Ví như, ngày ấy tuổi đôi mươi có một chàng trai đem lòng thương nhớ. Lo học, lo làm, trân trọng tình bạn nên Cúc Hương đã nhẹ nhàng né tránh. Nay bạn có hoàn cảnh riêng, Cúc Hương đã tìm cách, nghĩ cách giúp bạn. Của nả có khi cũng chẳng là bao, nhưng cái tình, cái nghĩa thì quý vô cùng, hỏi trên đời này mấy ai ứng xử được như vậy? Cũng lại có một nhóm bạn nhập ngũ, xung trận trong vai “Phóng viên tiền phương”. Cúc Hương nghĩ rằng, các anh ấy ra trận, nơi hòn tên mũi đạn biết ngày nào trở về, nên có những tấm ảnh đẹp, giàu cảm xúc nơi thao trường, Cúc Hương đã nâng niu cất giữ.

Năm 2023, khi làm sách ảnh “Ước muốn thời gian trở lại”, Cúc Hương “lắp” vào đúng vị trí cần của sách ảnh, đẹp và ý nghĩa. Bạn Hải Chinh biết chuyện do bạn Nguyễn Dĩnh bật mí đã âm thầm làm tặng bạn tấm ảnh chân dung Cúc Hương thời mới vào trường quàng chiếc khăn rằn Nam Bộ, bằng vật liệu than đá Hòn Gai. Họp mặt kỷ niệm nửa thế kỷ ra trường, Hải Chinh mang quà quý từ Quảng Ninh về lớp tặng Nguyễn Cúc Hương. Cả phòng họp xúc động, có bạn đã rơm rớm lệ, đúng như lời tâm niệm của Nguyễn Cúc Hương: “Ta đến với bạn bằng trái tim, ta sẽ được bạn đón nhận bằng trái tim!”.

Nguyễn Cúc Hương tâm sự: Quá trình làm sách đã nhận được sự động viên khích lệ của thầy cô, nhiều bạn bè, đồng nghiệp… nhiệt thành sưu tầm, gửi ảnh – góp vào việc biên tập, chỉnh sửa, thay ảnh mới, ghi chú thích ảnh chuẩn xác. Đặc biệt, các anh chị, các bạn: Việt Thủy (TP. HCM), Thu Hà (BR-VT), Nguyễn Dĩnh (Hà Nội) đã hỗ trợ một phần tài chính để việc in ấn được nhanh gọn, đẹp, sách kịp ra mắt ngày Hội khóa - 22/10/2023, tại Thủ đô Hà Nội.

Nhân đây, tôi (và nhiều bè bạn, đồng nghiệp) xin được bày tỏ tình cảm, biết ơn bạn Tô Thị Hà (Tô Hà), thành viên Ban Liên lạc đã dày công, huy động sự hỗ trợ công sức, kỹ thuật của các con cháu sản xuất 1 clip ảnh sự kiện về các cựu sinh viên BC-XB khóa Một (1969 – 1973) – một bộ ảnh tư liệu quý chiếu lên màn hình gần 20 phút, trước giờ khai mạc họp mặt. Xem clip ảnh, mới có thể chiêm nghiệm được công sức mà Tô Hà nghĩa tình, tâm huyết thực hiện.

Xin được cảm ơn bạn quý Nguyễn Cúc Hương, Tô Thị Hà; cảm ơn các anh chị, đồng nghiệp bằng nhiều cử chỉ và việc làm khác nhau đã luôn hướng về nhau. Tôi và bạn - tất cả chúng ta hãy cùng nguyện rằng: Đời vô thường, nay khỏe mai đi, âu cũng là lẽ thường; hãy cùng nhau sống vui, sống khỏe, an nhiên, biết đủ để chúng ta lại cùng nhau, bên nhau bước tiếp cuộc hành trình: “Nếu có ước muốn trong cuộc đời này, Hãy nhớ ước muốn cho thời gian trở lại!” …

Bút ký: PHẠM QUỐC TOÀN