Thông điệp táo bạo trong chuyến xuất ngoại của Tổng thống Maldives

Hoàn thành vào năm 2018, Cầu Hữu nghị Trung Quốc-Maldives là dự án hàng đầu trong sự bùng nổ cơ sở hạ tầng của Trung Quốc tại đảo quốc nhỏ bé ở Ấn Độ Dương. (Nguồn: Tân Hoa xã)

Nếu chuyến thăm diễn ra, ông Mohamed Muizzu sẽ trở thành Tổng thống dân cử đầu tiên của Maldives tới Bắc Kinh trước khi đến New Delhi. Bắt đầu với ông Mohamed Nasheed, vị nguyên thủ được bầu dân chủ đầu tiên vào năm 2008, tất cả các nhà lãnh đạo kế nhiệm đều lựa chọn Ấn Độ là điểm đến đầu tiên trong chuyến công du nước ngoài.

Hai Tổng thống Mohamed Waheed (2012-2013) và Abdulla Yameen (2013-2018) lần lượt thăm Ấn Độ vào năm 2012 và 2014, dù cả hai đều được cho là có thái độ ít thiện cảm hơn đối với Ấn Độ. Trong nhiệm kỳ Tổng thống từ năm 2018-2023, ông Ibrahim Mohamed Solih cũng tới Ấn Độ trong chuyến xuất ngoại đầu tiên kể từ khi nhậm chức với tuyên bố chính sách đối ngoại “Ấn Độ trước tiên” đã trở lại.

"Lối đi riêng" gây sóng gió

Có vẻ như tân Tổng thống của Maldives đang phá vỡ thông lệ đó và còn hơn thế nữa. Không phải Ấn Độ và cũng chẳng phải Trung Quốc là điểm đến nước ngoài đầu tiên của nhà lãnh đạo 45 tuổi này. Thay vào đó là Thổ Nhĩ Kỳ. Thậm chí cho đến thời điểm chuyến thăm Ankara, cả hai nước còn chưa có đại sứ thường trú tại thủ đô của nhau. Sau đó, ông bay sang Dubai, thành phố lớn nhất Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) để tham dự Hội nghị lần thứ 28 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP28).

Việc những người tiền nhiệm lựa chọn thăm New Delhi đầu tiên sau khi nhậm chức chứng tỏ ảnh hưởng truyền thống của Ấn Độ đối với quần đảo bình dị ở Ấn Độ Dương. Chính vì thế, chuyện ông Mohamed Muizzu chọn “lối đi riêng” đã gây bão ở đất nước sông Hằng, hứa hẹn một thời kỳ đầy thử thách trong quan hệ giữa Ấn Độ và Maldives dưới thời tân Tổng thống được coi là thân Trung Quốc.

Ông Mujib Alam, Giáo sư về quan hệ quốc tế tại trường Đại học Jamia Millia Islamia ở New Delhi khái quát, động thái mới này “tượng trưng cho sự định hướng lại đáng kể trong quan hệ đối ngoại của Maldives, thoát khỏi quan điểm lâu đời coi Ấn Độ là một đồng minh và đối tác chiến lược thiết yếu ở khu vực Ấn Độ Dương và Nam Á”. Còn cựu Đại sứ Ấn Độ tại Libya và Malta Anil Trigunayat nhận định, chuyến thăm “sẽ không phải là một con đường dễ dàng” để Ấn Độ chấp nhận, mặc dù quan hệ giữa New Delhi với Ankara ổn định hơn so với Bắc Kinh.

Kênh Al Jazeera trích ý kiến của các nhà phân tích và nguồn tin ở Maldives, nhận định sự hiện diện của Tổng thống Mohamed Muizzu ở Ankara hay Dubai trước cả New Delhi hay Bắc Kinh thể hiện ý định đa dạng hóa và định hướng lại chính sách đối ngoại của Male. Trọng tâm nỗ lực của nhà lãnh đạo trẻ tuổi này là tìm kiếm những người bạn mới vào thời điểm ông tuyên bố ý định rời khỏi Ấn Độ (India out). Việc không chọn Ấn Độ hay Trung Quốc còn hàm ý rằng chính sách đối ngoại của tân Tổng thống sẽ không nghiêng về một trong hai đối thủ châu Á mà thay vào đó sẽ chỉ tập trung vào Maldives.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gặp Tổng thống Maldives Mohamed Muizzu tại Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP28 ở Dubai, UAE vào ngày 1/12/2023. (Nguồn: X)

Khi cơm chẳng lành...

Trên thực tế, tín hiệu “hục hoặc” trong quan hệ giữa Male và New Delhi đã manh nha từ khi ông Mohamed Muizzu bắt đầu chiến dịch tranh cử tổng thống. Trong lễ tuyên thệ nhậm chức ngày 17/11, ông tuyên bố sẽ thực hiện việc loại bỏ hoàn toàn sự hiện diện quân sự nước ngoài tại Maldives, trong đó có lực lượng binh sĩ Ấn Độ. Sau cuộc tiếp xúc với các quan chức Ấn Độ bên lề Hội nghị COP28 ở Dubai, ngày 3/12, ông Mohamed Muizzu khẳng định hai bên đã ký một hiệp ước chấm dứt sự hiện diện quân sự của Ấn Độ tại quốc đảo này.

Tháng trước, nội các của ông Mohamed Muizzu đã quyết định không gia hạn thỏa thuận thủy văn giữa Ấn Độ và Maldives dù theo thỏa thuận, một bên có thể quyết định không gia hạn 6 tháng trước khi thỏa thuận hết hạn vào tháng 6/2024. Thỏa thuận được ký kết vào ngày 8/6/2019 trong chuyến thăm của Thủ tướng Narendra Modi tới Maldives, cho phép Ấn Độ tiến hành nghiên cứu toàn diện về lãnh hải của đảo quốc này, bao gồm các rạn san hô, đầm phá, bờ biển, dòng hải lưu và mực nước thủy triều.

Trong khi chưa có thông tin về chuyến "chào hỏi" nước láng giềng của ông Mohamed Muizzu thì đầu tháng 12, Phó Tổng thống Maldives Hussain Mohamed Latheef đã khởi động chuyến xuất ngoại đầu tiên với điểm đến là Trung Quốc, tham dự Diễn đàn Hợp tác phát triển khu vực Trung Quốc-Ấn Độ Dương. Cùng lúc đó, một đảo quốc khác ở Ấn Độ Dương là Mauritius đăng cai tổ chức cuộc họp nhóm khu vực về an ninh hàng hải do Ấn Độ dẫn đầu và Maldives - nước đồng sáng lập lại không cử quan chức cấp cao nào tới dự.

Nếu như người tiền nhiệm, ông Ibrahim Solih được coi là người đặc biệt thân thiết với Ấn Độ thì đương kim Tổng thống được biết đến với lập trường gần gũi hơn với Trung Quốc. Khi còn là Thị trưởng Male (2021-2023), ông giám sát các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng do Bắc Kinh tài trợ và từng hứa sẽ có mối quan hệ chặt chẽ hơn với Đảng Cộng sản Trung Quốc nếu ông trở thành tổng thống.

Khó "bán láng giềng gần"

Rõ ràng là Ấn Độ không cảm thấy thoải mái khi quan hệ rạn nứt với Maldives - một trong những nước láng giềng biển quan trọng, chiếm một vị trí đặc biệt trong tầm nhìn SAGAR (An ninh và tăng trưởng cho tất cả mọi người trong khu vực) do Thủ tướng Narendra Modi đưa ra vào tháng 3/2015. Không chỉ là một điểm đến du lịch cao cấp trên biển Ấn Độ Dương, Maldives nằm trên một trong số những tuyến hàng hải có mật độ lưu thông lớn nhất thế giới. 50% ngoại thương và 80% năng lượng nhập khẩu của Ấn Độ đều đi qua các tuyến đường biển ở Ấn Độ Dương.

Với sự gần gũi về địa lý và mối quan hệ lịch sử - kinh tế chặt chẽ, quốc gia đông dân nhất thế giới là đồng minh thân cận nhất của Maldives trong nhiều thập kỷ. Quốc gia đầu tiên chìa tay hỗ trợ Maldives trong cuộc đảo chính thất bại năm 1988 và hai trận sóng thần thảm khốc vào năm 2004 và 2014 chính là Ấn Độ. Đối tác lớn nhất của Maldives về thương mại và du lịch đã tài trợ cho Dự án kết nối Greater Male trị giá 500 triệu USD, nhằm tìm cách kết nối thủ đô với các khu vực quần đảo lân cận. Ấn Độ cũng đã xây dựng nhiều công viên, bệnh viện, trung tâm cộng đồng và trường học ở đảo quốc 500.000 dân này.

Ấn Độ cung cấp trợ giúp y tế cho Maldives trong thời kỳ Covid-19. (Nguồn: Swarajya)

Chính vì thế, việc tân Tổng thống Mohamed Muizzu đi ngược thông lệ khi không tính đến mối bận tâm của nước láng giềng gần nhất và đối tác viện trợ hàng đầu phần nào làm xói mòn quan hệ giữa hai nước đồng minh truyền thống. Bước đi "bán láng giềng gần, mua anh em xa" để thực hiện lời hứa tranh cử của Tổng thống Mohamed Muizzu có thể tạo khoảng cách công khai lớn hơn với Ấn Độ. Tuy nhiên, ít có khả năng thay đổi hoàn toàn quan điểm chính sách đối ngoại của Maldives.

Thủ tướng Narendra Modi khi chúc mừng chiến thắng của ông Mohamed Muizzu đã lưu ý rằng, New Delhi vẫn cam kết tăng cường mối quan hệ song phương “được thử thách qua thời gian và tăng cường hợp tác tổng thể ở khu vực Ấn Độ Dương”. Cái bắt tay chặt giữa hai nhà lãnh đạo tại COP28 vừa qua cùng cam kết nhấn mạnh tầm quan trọng của sự phát triển và hợp tác kinh tế, giao lưu nhân dân giữa hai nước mang ý nghĩa biểu tượng lớn hơn về mối quan hệ không dễ gì bị phá hủy.

Với những động thái mang dấu ấn "lối đi riêng" trong thời gian gần đây, tân Tổng thống của Maldives dường như đang nỗ lực vượt qua sự chia rẽ giữa Ấn Độ và Trung Quốc, một mặt mang lại ưu thế ngầm cho mối quan hệ với Ấn Độ trong chính sách đối ngoại và an ninh, mặt khác cho phép hợp tác kinh tế chặt chẽ hơn với Trung Quốc. Đó là điều mà nhiều quốc gia ở Ấn Độ Dương đang cố gắng thực hiện. Một con đường khó khăn và rủi ro đối với quốc gia nhỏ và sẽ liên quan đến việc phải đối phó với nhiều áp lực xung đột. Song không loại trừ khả năng New Delhi phải chuẩn bị sẵn sàng để tham gia trò chơi theo các điều kiện của Male.

Hồng Phúc