Tác giả 'Khởi sinh của cô độc' Paul Auster qua đời vì ung thư phổi

Paul Auster là tác giả của 34 cuốn sách, trong đó nổi tiếng nhất là New York Trilogy (tựa Việt bản dịch của Trịnh Lữ: Trần trụi với văn chương).

Truyện của ông thường lấy chủ đề xoay quanh sự trùng hợp ngẫu nhiên, cơ hội và số phận. Nhiều nhân vật chính cũng là nhà văn và tác phẩm của ông giàu tính tự thuật, liên hệ gần gũi với chính bản thân ông. Các nhân vật trong tiểu thuyết thuở đầu tái xuất trong những tác phẩm về sau.

Những trải nghiệm đáng nhớ tạo nên phong cách văn chương độc đáo

Tác giả sinh năm 1947 ở Newark, New Jersey. Theo Auster, ông bắt đầu viết từ năm 8 tuổi khi không xin được chữ ký từ người hùng bóng chày của mình, Willie Mays, vì cả ông và bố mẹ ông đều không mang bút chì đến trận đấu. Từ đó trở đi, Auster mang bút chì đi khắp nơi. "Nếu có bút chì trong túi, khả năng cao là ngày nào đó bạn sẽ muốn dùng đến", ông viết trong một bài luận năm 1995.

Khi đang trong chuyến đi bộ đường dài ở trại hè năm 14 tuổi, Auster chứng kiến cậu bé cách mình chỉ vài thước bị sét đánh và chết tại chỗ. Sự kiện "đã thay đổi hoàn toàn" cuộc đời ông và ông nghĩ đến nó "mỗi ngày". Nhà phê bình Laura Miller viết vào năm 2017 rằng cũng dễ hiểu khi sự tình cờ, ngẫu nhiên đã trở thành chủ đề lặp đi lặp lại trong tiểu thuyết của ông.

Chi tiết tương tự có mặt trong cuốn tiểu thuyết lọt vào danh sách rút gọn của Booker năm 2017 của Auster 4 3 2 1: một trong bốn phiên bản của nhân vật chính Archie Ferguson chạy dưới tán cây ở trại hè và bị cành rơi đè chết khi sét đánh.

Auster học tại Đại học Columbia trước khi chuyển đến Paris vào đầu những năm 1970. Tại đây ông làm nhiều công việc khác nhau gồm cả dịch thuật và sống với người bạn gái "hết tan rồi lại hợp", nhà văn Lydia Davis mà ông gặp khi đi học. Năm 1974, họ trở lại Mỹ và kết hôn. Năm 1977, họ có cậu con trai Daniel nhưng không lâu sau đó thì ly thân.

Khởi sinh của cô độc là tác phẩm của Paul Auster được biết đến rộng rãi ở Việt Nam. Ảnh: NXB Trẻ.

Tháng 1/1979, cha của Auster, Samuel, qua đời. Sự kiện này gieo mầm cho cuốn hồi ký đầu tiên của nhà văn, Khởi sinh từ cô độc (tựa gốc: The invention of solitude), xuất bản năm 1982.

Trong đó, Auster tiết lộ rằng ông nội mình bị bà nội bắn chết. Bà được tha bổng vì bị loạn thần. "Chẳng cậu bé nào sống qua chuyện này mà không chịu ảnh hưởng đến khi đã trở thành đàn ông", Auster viết khi ám chỉ cha mình, ông mô tả mình và cha có "mối quan hệ bất di dịch, cắt đứt khỏi nhau từ hai phía đối diện của bức tường".

Auster được biết đến với "phong cách tiểu thuyết hậu hiện đại nhiều cách điệu, khó hiểu, trong đó người kể chuyện thường không đáng tin và nền tảng cốt truyện liên tục thay đổi," tiểu thuyết gia Joyce Carol Oates viết vào năm 2010.

Nhà phê bình Michael Dirda đã viết vào năm 2008 : "Auster đã dựng nên một ngách rất đặc biệt trong văn học đương đại. Giọng kể chuyện của ông cũng thôi miên như Ancient Mariner. Bắt đầu một cuốn sách của ông thì đến trang thứ hai là bạn không thể còn lựa chọn nào khác ngoài tiếp tục lắng nghe".

Sự nghiệp sáng tác dồi dào nhiều thành tựu

Auster có đột phá khi xuất bản City of glass (tạm dịch: Thành phố thủy tinh) năm 1985, tiểu thuyết đầu tiên trong bộ New York Trilogy. Bọc trong bề ngoài một câu chuyện kỳ bí, Auster đặt những câu hỏi hiện sinh về danh tính.

Auster xuất bản thường xuyên trong suốt những thập niên 1980, 1990 và 2000, viết hơn chục cuốn tiểu thuyết bao gồm Moon palace (1989, tạm dịch: Hoàng cung trăng), The music of chance (1990, tạm dịch: Âm nhạc của ngẫu hứng), The book of illusions (2002, tạm dịch: Tuyển tập ảo vọng) và Oracle night (2003, tạm dịch: Đêm tiên tri).

Ông cũng tham gia vào điện ảnh, viết kịch bản cho Smoke (Wayne Wang đạo diễn), nhờ đó giành giải thưởng Independent Spirit cho kịch bản đầu tiên hay nhất năm 1995.

Paul Auster (phải) và vợ Siri Hustvedt. Ảnh: Alamy.

Năm 1981, Auster gặp nhà văn Siri Hustvedt và họ kết hôn vào năm sau. Năm 1987, họ có con gái Sophie. Cuốn tiểu thuyết Leviathan năm 1992 của Auster, kể về một người đàn ông vô tình cho nổ tung thân mình, có nhân vật tên là Iris Vegan, nhân vật nữ chính trong cuốn tiểu thuyết đầu tiên của Hustvedt, The Blindfold (tạm dịch: Bịt mắt).

Auster được biết đến ở châu Âu nhiều hơn ở quê hương: "Ở đây ông chỉ đơn thuần là tác giả bán chạy, nhưng ở Paris, Auster là một ngôi sao", trích một bài báo trên New York Times năm 2007. Năm 2006, ông được trao giải Hoàng tử Asturias của Tây Ban Nha về văn học, và năm 1993 ông được trao giải Prix Médicis Étranger cho Leviathan. Ông cũng nhận Huân chương Nghệ thuật và văn học của Pháp.

Tháng 3/2023, Hustvedt tiết lộ rằng Auster đang được điều trị bệnh ung thư sau khi được chẩn đoán vào tháng 12 trước đó. Cuốn tiểu thuyết cuối cùng của ông, Baumgartner, kể về một nhà văn góa bụa ở độ tuổi bảy mươi, xuất bản vào tháng 10. Người thừa kế của Auster là vợ Hustvedt, con gái Sophie Auster, chị gái Janet Auster và một cháu trai. Con trai của ông với Davis đã mất trước đó.

Tâm Anh