Nhiều nghi thức độc đáo trong Tết xưa ở Hoàng cung Huế

Nhiều lễ nghi

Tết Hoàng cung triều Nguyễn là dịp lễ lớn nhất trong cả năm nên được tổ chức rất linh đình. Các nghi thức lễ Tết bắt đầu ngay từ tháng Chạp với lễ Ban sóc (phát lịch), lễ Nghinh Xuân (đón ngày lập Xuân), lễ Phất thức (lau chùi ấn tỷ và kinh sách), lễ Cáp hưởng (mời các vị tiên về ăn Tết), lễ Thướng tiêu (dựng cây nêu)... Nhưng quan trọng nhất là nghi lễ chúc mừng ngày mồng Một Tết.

TS Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết, Tết xưa trong cung đình Huế có rất nhiều quy tắc phức tạp, tỏ rõ sự tôn nghiêm, linh thiêng, quyền uy chốn Hoàng cung (được ghi chép cụ thể trong "Khâm định ĐẠI NAM HỘI ĐIỂN SỰ LỆ" do Nội Các bên soạn. Phần ghi chép về nghi lễ là phần thuộc Bộ Lễ và Khâm Thiên Giám). Chính vì vậy, phần lễ bao giờ cũng chiếm phần chính, phần hội đôi khi khá mờ nhạt.

Tái hiện Lễ Ban sóc - đây là nghi lễ đầu tiên trong các lễ nghi ở cung đình Huế vào dịp Tết Nguyên đán.

Theo TS Phan Thanh Hải, trong các nghi lễ cung đình thời Nguyễn, dựng nêu là một nghi thức đặc biệt báo hiệu kết thúc một năm cũ, chuẩn bị nghỉ ngơi đón Tết, đón Xuân về. Cây nêu dựng lên trong Hoàng cung là hiệu lệnh cho muôn dân được biết: Xuân đã về, hãy chuẩn bị đón mùa xuân mới! Từ đó, mọi nhà nô nức theo triều đình dựng nêu trước sân nhà mình, rồi dọn dẹp nhà cửa khang trang, chọn hoa kiểng về trang trí, dán đôi câu đối đỏ, gói bánh chưng, bánh tét… để chuẩn bị đón xuân.

Theo đó, vào sáng 23 tháng Chạp (ngày ông Công, ông Táo), lễ dựng nêu bắt đầu bằng nghi thức rước cây nêu (cây tre già dài chừng 10m, chặt tận gốc và để lại phần lá phía trên ngọn) từ bên ngoài Hoàng thành, qua cửa Hiển Nhơn ở phía Đông để đi vào Thế Tổ Miếu - Đại nội Huế. Đoàn rước bao gồm các vị chức sắc, bô lão, đại diện gia đình hoàng tộc, đội nhã nhạc và đội lính vác nêu.

Nhã nhạc cung đình rộn ràng dẫn đoàn rước nêu đi vào Hoàng cung, đến vị trí dựng nêu ở phía Tây trước Hiển Lâm Các (Thế Tổ Miếu). Tại đây, hương án bày sẵn lễ phẩm để cúng thần linh cùng chiếc giỏ tre đựng giấy tiền, trầu cau, bút mực và một chiếc ấn. Sau các nghi thức Nghinh thần (đón thần linh tới dự lễ), lễ Cúng thần, Khánh hạ (lễ thành), Tống thần (tiễn thần linh đi), Đốt sớ do Ban chủ lễ thực hiện, chiếc giỏ tre sẽ được buộc vào ngọn nêu, và cây nêu được dựng lên trong sự hân hoan của mọi người.

Tiếp đó, nghi thức dựng nêu lại tiếp tục được thực hiện ở trước điện Long An (ngôi điện chính trong cung Bảo Định của vua Thiệu Trị) và ở các di tích khác thuộc quần thể di tích cố đô Huế.

Tái hiện nhiều trò chơi ngày Tết trong cung đình

Dù giờ đây khi không còn vua quan như thời xưa nữa, nhưng những năm gần đây, vào ngày đầu xuân, tại Đại nội Huế vẫn tưng bừng những trò chơi cung đình và hoạt động trình diễn thư pháp do Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế tái hiện nhằm góp phần giới thiệu những nét đẹp văn hóa chốn Hoàng cung.

Nghi lễ dựng nêu báo hiệu báo hiệu kết thúc một năm cũ, chuẩn bị nghỉ ngơi đón Tết, đón Xuân về.

Ở sân điện Thái Hòa, các trò chơi trong cung cấm dưới thời các vị vua triều Nguyễn được tái hiện như: Đổ xăm hường, bài vụ, thả thơ, chơi đầu hồ... Trong đó, trò đầu hồ khá phức tạp với những luật lệ khắt khe để tăng độ khó, thử thách người chơi. Mỗi du khách tham gia được trao 5 thẻ tre, đứng cách bình gỗ một tấm chiếu, nếu ai ném trúng 2 thẻ tre vào bình gỗ thì được tặng quà là một bức thư pháp đầu xuân.

Còn với trò chơi đổ xăm hường là trò chơi gieo con xúc xắc để dành những chiếc thẻ khắc chữ màu đỏ, ghi các học vị trong hệ thống khoa cử thời xưa. Muốn chiến thắng, người chơi phải gieo xúc xắc để giành đủ các thẻ bài với các học vị như: Tú tài, Cử nhân, Tiến sĩ, Hội nguyên, Thám hoa, Bảng nhãn và Trạng nguyên là những bậc cấp của giới học trò xưa sau mỗi kì thi, trong đó Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa là 3 học vị cao nhất. Thú chơi tao nhã, nhẹ nhàng này tái hiện lại tinh thần cầu học và ước vọng khoa bảng của người xưa…

Theo TS Phan Thanh Hải, những năm gần đây, một số lễ hội cung đình đặc sắc của Huế đã được đầu tư, nghiên cứu, phục dựng. Việc phục dựng và tái hiện lại các nghi lễ và trò chơi cung đình trong dịp Tết nhằm giữ lại nét đẹp trong bản sắc văn hóa truyền thống của người Việt. Tạo không khí vui xuân đón Tết tại các điểm di sản, phục vụ cho nhân dân địa phương và du khách khi đến Huế.

Hoàng Dũng