Nhiều dự án về tăng trưởng xanh còn 'dang dở', khó đạt mục tiêu

Thế nhưng mới đây, thông qua hoạt động kiểm toán Chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh giai đoạn 2016-2020 tại một số bộ, ngành, địa phương, Kiểm toán nhà nước (KTNN) đã chỉ ra rằng, hầu hết các mục tiêu của chương trình cơ bản chưa hoàn thành.

Nghịch lý có tiền mà tiêu… không kịp

Tại Quyết định số 1670/QĐ-TTg ngày 31/10/2017, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh giai đoạn 2016-2020. PGS,TS. Bùi Quang Tuấn, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhận định, giai đoạn 2011-2021, Việt Nam đã đạt được những bước tiến lớn trong việc huy động đầu tư cho biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đồng thời với bảo tồn tài nguyên môi trường. Tuy nhiên, nguồn lực tài chính huy động để thực hiện chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh vẫn còn thấp so với nhu cầu thực tế.

Mục tiêu tăng trưởng xanh của Việt Nam còn nhiều vấn đề phải giải quyết trong thời gian tới.

Ông Tuấn cho biết, theo tính toán của Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KHĐT), Việt Nam cần khoảng gần 60 tỷ USD để thực hiện Chương trình mục tiêu về biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh giai đoạn 2016-2021, trong đó, kế hoạch đầu tư công trung hạn chỉ có thể đáp ứng khoảng 26 tỷ USD, số còn lại phải huy động từ khu vực doanh nghiệp.

Không dễ để có nguồn vốn phát triển chương trình, thế nhưng, qua kiểm toán cho thấy nhiều tỉnh có tiền cũng… khó tiêu. KTNN ghi nhận, tổng số vốn ngân sách trung ương thực hiện Chương trình Mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu và tăng trưởng xanh giai đoạn 2016-2020 được duyệt là 15.866 tỷ đồng, gồm 15.470 tỷ đồng vốn đầu tư phát triển và 396 tỷ đồng vốn sự nghiệp.

Tuy nhiên, theo số liệu tại 29 dự án kiểm toán chi tiết, giá trị nghiệm thu theo số báo cáo là 2.182 tỷ đồng, giá trị được kiểm toán là 2.182 tỷ đồng, số kiểm toán là 2.176 tỷ đồng, chênh lệch 6 tỷ đồng. Giá trị hợp đồng còn lại theo số báo cáo là 3.338 tỷ đồng, giá trị được kiểm toán là 3.311 tỷ đồng, số kiểm toán là 3.245 tỷ đồng, chênh lệch 66 tỷ đồng.

Về giá trị dự toán được duyệt, theo số báo cáo là 635 tỷ đồng, giá trị được kiểm toán là 635 tỷ đồng, số kiểm toán là 623 tỷ đồng, chênh lệch 12 tỷ đồng. Chỉ ra nguyên nhân chưa giao hết số vốn đầu tư phát triển nguồn ngân sách trung ương theo chương trình được duyệt, KTNN nêu rõ, do một số dự án không còn nhu cầu vốn, hoặc chưa đầy đủ thủ tục đầu tư…

Mặt khác, qua kiểm toán còn cho thấy, đến 31/12/2020, hầu hết các mục tiêu của Chương trình cơ bản chưa hoàn thành. Còn 7 dự án chuyển tiếp và 22 dự án trồng rừng ngập mặn ven biển, phòng hộ đầu nguồn và một số dự án ưu tiên cấp bách chưa hoàn thành. Có 20 dự án có hạng mục trồng và phục hồi rừng mới đã hoàn thành với diện tích hơn 24.661ha, tuy vượt 10.000 ha so với mục tiêu của Chương trình nhưng theo tiêu chuẩn về trồng rừng còn phải thực hiện chăm sóc trong vòng 4-5 năm tiếp theo mới hoàn thành. Mục tiêu hấp thụ 2 triệu tấn CO2 mỗi năm cũng chưa có số liệu báo cáo thống kê nên chưa có cơ sở đánh giá mức độ hoàn thành của mục tiêu này.

Bên cạnh đó, hàng loạt những mục tiêu cụ thể của Hợp phần Biến đổi khí hậu và Hợp phần Tăng trưởng xanh cũng chưa hoàn thành. Chương trình cũng đã triển khai 13 dự án tại Đồng bằng sông Cửu Long và các khu vực ven biển nhằm tăng cường kiểm soát mặn, giữ ngọt phù hợp, nhưng KTNN xác nhận, kết thúc năm 2020, mới có 5 dự án hoàn thành. Với mục tiêu xây dựng, nâng cấp đê, kè sông, biển xung yếu, chương trình đã triển khai 36 dự án với quy mô xây dựng, nâng cấp 326km, nhưng kết quả thực hiện thực tế chỉ có 15 dự án hoàn thành, tương ứng với xây dựng, nâng cấp xong 137km…

Đối với Hợp phần Tăng trưởng xanh, KTNN nêu rõ, vẫn không có cơ sở để đánh giá mức độ hoàn thành mục tiêu đến năm 2020 giảm cường độ phát thải nhà kính từ 8-10% so với mức năm 2010; giảm tiêu hao năng lượng tính trên GDP từ 1-1,5% mỗi năm, do các đơn vị được kiểm toán chưa cung cấp được các số liệu.

Về mục tiêu xây dựng trung tâm nghiên cứu, đào tạo ứng dụng và chuyển giao công nghệ xây dựng xanh tại Việt Nam với quy mô 50ha, dự án này đã được triển khai tại Bộ Xây dựng, tuy nhiên, quy mô đầu tư được duyệt chỉ là 0,0816ha, thấp hơn rất nhiều so với mục tiêu đề ra; hơn nữa, tuy đã hết thời hạn thực hiện Chương trình năm 2020 nhưng dự án chưa hoàn thành, phải gia hạn đến năm 2021.

Chương trình cũng dự kiến triển khai dự án "Xây dựng quy trình công nghệ, sản xuất thí điểm đèn năng lượng mặt trời cho phao báo hiệu đường thủy nội địa" tại Bộ Giao thông vận tải, tuy nhiên, đến hết năm 2020 vẫn không triển khai được.

Bên cạnh đó, dự án "Tăng cường trang thiết bị kiểm định và kiểm toán năng lượng" tại Bộ Công Thương đã được triển khai nhưng quy mô dự án chưa đáp ứng quy mô mục tiêu: Dự án đã đầu tư mua mới 17/25 trang thiết bị kiểm định và kiểm toán năng lượng cho ngành công nghiệp khai thác khoáng sản, 27/29 trang thiết bị kiểm định và kiểm toán năng lượng cho các ngành công nghiệp sản xuất và chế biến khác…

Nhiều bất cập về cơ chế, chính sách

Qua xem xét quá trình quản lý, sử dụng vốn của chương trình, KTNN chỉ ra một số bất cập về cơ chế, chính sách, trong đó có bất cập về thời gian hoàn thành các dự án phát triển rừng. Theo quy định tại Hướng dẫn kỹ thuật trồng rừng tại Quyết định số 1205/QĐ-BNN-TCLN ngày 8/4/2016 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các dự án trồng rừng cần từ 4-5 năm để triển khai các bước trồng, chăm sóc và bảo vệ rừng. Tuy nhiên, một số dự án phát triển rừng mới được triển khai vào năm 2019, 2020 nên không đủ thời gian hoàn thành trong thời hạn thực hiện Chương trình (từ năm 2016-2020).

Tại Thông tư số 03/2017/TT-BKHĐT ngày 25/4/2017 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về "Quy định chế độ báo cáo việc lập, theo dõi và đánh giá thực hiện kế hoạch đầu tư công" vẫn còn hiệu lực nhưng được xây dựng căn cứ vào Luật Đầu tư công số 49/2014/QH13 đã được thay thế bởi Luật Đầu tư công số 39/2019/QH13. Một số quy định về thời hạn báo cáo, nội dung báo cáo quy định tại Thông tư số 03/2017/TT-BKHĐT đã không còn phù hợp, do đó, yêu cầu đặt ra cần thiết phải ban hành văn bản thay thế hoặc bãi bỏ.

Để tiếp tục đưa ra những đánh giá toàn diện, sâu sắc, năm 2024, KTNN tiếp tục thực hiện kiểm toán Chuyên đề việc quản lý, sử dụng kinh phí bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2023 tại Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Giao thông vận tải, Bộ Công Thương và các tỉnh, thành phố: Hải Phòng, Quảng Bình, Quảng Trị, Cà Mau, Kiên Giang, Quảng Ninh, Điện Biên, Lâm Đồng, Khánh Hòa, An Giang, Đồng Tháp, Bà Rịa - Vũng Tàu.

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - ông Nguyễn Đức Minh nhấn mạnh, tăng trưởng xanh là phương thức quan trọng phát triển kinh tế, là xu thế của các quốc gia và thế giới. Tuy Việt Nam đã đạt được một số kết quả đáng ghi nhận trong thực hiện tăng trưởng xanh thời gian qua nhưng vẫn còn nhiều vấn đề phải giải quyết trong thời gian tới, đặc biệt là theo các mục tiêu cụ thể của Chiến lược, Kế hoạch hành động quốc gia về thực hiện chiến lược tăng trưởng xanh của Việt Nam.

Chúng ta cần phải nhận diện những điểm nghẽn, cơ hội trong thực hiện chiến lược và kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh, đặc biệt là về thể chế và nguồn lực; những giải pháp, khuyến nghị chính sách để triển khai chiến lược, kế hoạch tăng trưởng xanh một cách hiệu quả.

Phạm Huyền