Ngăn ngừa gian dối, khuất tất trong nghiên cứu khoa học

Giảng viên, sinh viên Trường ĐH Khoa học và Công nghệ Hà Nội trong phòng nghiên cứu. Ảnh: NTCC

Theo các chuyên gia, cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu cần chủ động xây dựng quy chế hoặc văn bản về liêm chính khoa học; đồng thời có chế tài quản lý chặt chẽ để không có chỗ cho gian dối, khuất tất trong lĩnh vực này.

Không mua, bán kết quả nghiên cứu khoa học

Mới đây, PGS.TS Huỳnh Quyết Thắng - Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội ký Quyết định số 12160/QĐ-ĐHBK ban hành quy định về liêm chính học thuật (Quyết định số 12160). Đây là cơ sở đào tạo, nghiên cứu đầu tiên của cả nước đưa ra yêu cầu không mua, bán kết quả nghiên cứu khoa học dưới mọi hình thức. Quy định nêu rõ cán bộ thuộc ĐH Bách khoa Hà Nội phải ghi tên đơn vị là ĐH Bách khoa Hà Nội trong công bố khoa học.

Yêu cầu về “trung thực, minh bạch” trong quá trình nghiên cứu, ĐH Bách khoa Hà Nội đã liệt kê các hành vi đạo văn, tự đạo văn bị nghiêm cấm. Theo đó, phạm vi khái niệm đạo văn không chỉ sao chép (nguyên văn hoặc một phần) của người khác, hay trích dẫn nguồn không chính xác/đầy đủ… còn là sử dụng, công bố sản phẩm do thuê hoặc nhờ người khác thực hiện dưới tên mình.

Liên quan tới tư cách tác giả, đồng tác giả công trình khoa học, ĐH Bách khoa Hà Nội yêu cầu: Không tự ý đưa tên, giả mạo chữ ký người khác trong danh sách thành viên nghiên cứu, hồ sơ đề tài, nhiệm vụ khoa học công nghệ, không đưa tên người không liên quan vào danh sách thành viên nghiên cứu, phải có ý kiến của đồng tác giả về việc ghi hoặc không ghi tên của họ trong các ấn phẩm khoa học nếu không có thỏa thuận khác, tuân thủ quy định về quyền tác giả khi công bố sản phẩm học thuật…

Ngoài ra, ĐH Bách khoa Hà Nội còn yêu cầu cán bộ, giảng viên, người học… phải tôn trọng ý tưởng của người khác; không sao chép, biến ý tưởng người khác thành đề xuất của mình; không bịa đặt, ngụy tạo đối tượng nghiên cứu, dữ liệu nghiên cứu, hồ sơ - lý lịch khoa học...

Đối với cán bộ đang là học viên cao học, nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại cơ sở giáo dục đào tạo khác trong nước và quốc tế thì có thể ghi tên đồng thời tại ĐH Bách khoa Hà Nội cùng cơ sở giáo dục đào tạo theo học, nghiên cứu. Học viên cao học, nghiên cứu sinh của ĐH có thể ghi tên đơn vị đồng thời ĐH Bách khoa Hà Nội và đơn vị công tác của bản thân.

Quyết định số 12160 cũng đưa ra các yêu cầu liêm chính học thuật trong liên kết nghiên cứu khoa học, đào tạo. Đồng thời thành lập hội đồng tư vấn liêm chính khoa học, có chức năng tư vấn cho Giám đốc ĐH Bách khoa Hà Nội trong thẩm định, đánh giá mức độ vi phạm về liêm chính học thuật.

Tùy theo tính chất, mức độ, cá nhân vi phạm sẽ bị xử lý kỷ luật hoặc chuyển cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính hoặc hình sự theo quy định của pháp luật và quy chế, quy định của ĐH Bách khoa Hà Nội. Các cá nhân có hành vi vi phạm liêm chính học thuật còn có thể phải chịu hình thức xử lý bổ sung theo quy định cụ thể của từng lĩnh vực: Nghiên cứu khoa học, đào tạo, thi đua khen thưởng…

Sinh viên Trường ĐH CMC. Ảnh: NTCC

Xây dựng chế tài xử lý

Từ Quyết định số 12160, các chuyên gia đặt vấn đề, cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu cần chủ động xây dựng quy chế hoặc văn bản về liêm chính khoa học. PGS.TS Trương Việt Anh - Trưởng ban Khoa học - Công nghệ (ĐH Bách khoa Hà Nội) đề xuất, cơ sở đào tạo nên có kế hoạch tuyên truyền, phổ biến, tập huấn về liêm chính học thuật cho cán bộ, người học, phòng ngừa vi phạm; đồng thời xây dựng chế tài xử lý các vi phạm về liêm chính học thuật.

Theo TS Nguyễn Xuân Hùng - Trường ĐH Công nghệ TP Hồ Chí Minh, cần xây dựng bộ quy tắc chuẩn mực về liêm chính khoa học để cán bộ, viên chức có thể soi chiếu trong quá trình làm việc. Vấn đề này không thể nói chung chung. Tùy từng cơ sở đào tạo, viện nghiên cứu mà xây dựng bộ quy tắc riêng hoặc có thể ban hành quy chế về liêm chính học thuật. Việc thực hiện quy tắc/quy chế này sẽ được giám sát và có hậu kiểm, chế tài xử lý nếu vi phạm.

Cho rằng, trao đổi học thuật, liên kết cùng hợp tác khi nghiên cứu khoa học là điều bình thường trong xu thế hội nhập, tuy nhiên GS.TS Đinh Thị Mai Thanh - Hiệu trưởng Trường ĐH Khoa học và Công nghệ Hà Nội nhìn nhận, có những quy định về hợp tác, trao đổi mà nhà khoa học cần tuân thủ.

“Chúng tôi khuyến khích, tạo điều kiện để cán bộ, giảng viên tham gia nghiên cứu khoa học và hợp tác trong lĩnh vực này. Song, nhà trường cũng quy định rõ trách nhiệm, quyền, nghĩa vụ và nếu vi phạm sẽ bị xử lý. Chúng tôi đặc biệt yêu cầu không được mua, bán kết quả NCKH dưới mọi hình thức”, GS.TS Đinh Thị Mai Thanh nhấn mạnh.

Theo lãnh đạo Trường ĐH Khoa học và Công nghệ Hà Nội, hợp tác nghiên cứu khoa học là xuyên biên giới. Nhưng cán bộ, giảng viên phải tuân thủ nguyên tắc trong tuyển chọn, giao nhiệm vụ theo quy định của pháp luật và cơ sở giáo dục đào tạo mình đang công tác.

Kiến nghị với cơ sở giáo dục đại học, nghiên cứu, PGS.TS Trần Anh Tuấn - Chánh văn phòng Hội đồng Giáo sư Nhà nước đề xuất, cần quy định chi tiết về liêm chính trên quy định Khung về liêm chính khoa học. Đồng thời thành lập hội đồng liêm chính khoa học; đánh giá chất lượng công bố khoa học. Mặt khác, cần xử lý các vấn đề vi phạm liêm chính liên quan đến cơ sở giáo dục đại học, nghiên cứu.

Năm 2022, Bộ GD&ĐT đã tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 109/2022/NĐ-CP quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học (Nghị định số 109).

Theo đó, Chính phủ giao cho các cơ sở giáo dục đại học chủ động ban hành quy định và tự chịu trách nhiệm về liêm chính học thuật đối với hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của đơn vị mình theo 2 nội dung: Thứ nhất, ban hành bộ quy tắc về liêm chính học thuật trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, bảo đảm nguyên tắc trung thực, trách nhiệm, công bằng, minh bạch, phù hợp thực tiễn và theo thông lệ quốc tế. Thứ hai, ban hành các quy định nội bộ, công cụ để kiểm soát, ngăn chặn và xử lý các hành vi đạo văn, gian lận và bịa đặt trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo PGS.TS Trần Anh Tuấn, cần định hướng các tạp chí tuân thủ liêm chính khoa học; đồng thời ngăn ngừa cơ hội vi phạm liêm chính khoa học gây ảnh hưởng cho cơ sở giáo dục đại học và nghiên cứu.

Minh Phong