Mỹ và Iran bí mật 'ngoại giao con thoi' để trao trả tù nhân

Các phái đoàn của Mỹ và Iran đã tập trung tại các khách sạn riêng biệt ở Doha khi các nhà ngoại giao Qatar chạy qua chạy lại một cách sốt sắng để cố gắng làm cầu nối cho một thỏa thuận khó khăn.

Không có cuộc trò chuyện nào diễn ra trong các cuộc gặp trực tiếp giữa Mỹ và Iran trong hơn một năm, khi cuộc gặp gỡ tại khách sạn ở thủ đô Qatar, một quan chức Mỹ thạo tin về các cuộc đàm phán nói với CNN.

Thay vào đó, các quan chức Qatar chuyển tiếp các thông điệp qua lại, với một số công việc hậu cần diễn ra theo cách kín đáo nhất có thể, thông qua chuỗi tin nhắn giữa người Qatar và các nhà ngoại giao Mỹ.

Các cuộc đàm phán gián tiếp là một phần của quá trình kéo dài hai năm nhằm mang lại thỏa thuận được công bố trong tuần này, một bước đột phá ngoại giao tiềm năng giữa những đối thủ gay gắt thậm chí không thèm nói chuyện với nhau.

Các đường nét tổng thể của lộ trình của thỏa thuận đã bắt đầu được hình thành ở Doha khoảng 6 tháng trước, sau hai năm rưỡi thảo luận gián tiếp giữa Washington và Tehran dẫn đến việc Iran trả tự do cho bốn người Mỹ đã bị giam giữ trong nhà tù Evin khét tiếng và chuyển họ vào diện quản thúc tại gia.

"Đó là một bước tích cực khi họ được ra tù và bị giam giữ tại gia. Nhưng đây mới chỉ là khởi đầu của một quá trình mà tôi hy vọng và mong đợi sẽ dẫn đến việc họ trở về nhà ở Mỹ" - Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết sau đó.

Theo một số nguồn thạo tin với các cuộc đàm phán, Mỹ và Iran không có quan hệ ngoại giao và những đề nghị công khai của Washington về việc can dự trực tiếp với Tehran về vấn đề này là một con đường đầy chông gai.

Ba trong số những tù nhân Mỹ bị Iran giam giữ

Thay vào đó, Mỹ phải theo đuổi các con đường gián tiếp, dựa vào các đối tác ở Trung Đông và châu Âu bao gồm Qatar, Oman, Vương quốc Anh và Thụy Sĩ, tất cả đều đóng vai trò là người đối thoại cho hai bên trong suốt hai năm rưỡi qua.

Theo đó, các quan chức Mỹ tiếp cận các cuộc đàm phán với sự hiểu biết rằng “không có gì đảm bảo” với người Iran.

Mãi cho đến vài ngày trước khi chuyển sang quản thúc tại gia, phía Mỹ mới biết rằng kế hoạch đã bắt đầu và người Mỹ thứ năm đã bị quản thúc tại gia.

Vào tuần này, Mỹ đã có “thông tin (dường như) cụ thể” rằng bước đầu tiên trong thỏa thuận – chuyển bốn người Mỹ ra khỏi nhà tù Evin và quản thúc tại gia – sẽ được thực hiện vào ngày 10-8.

Đầu giờ chiều 10-8, người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ Adrienne Watson thông báo Nhà Trắng đã “nhận được xác nhận rằng Iran đã trả tự do cho 5 người Mỹ bị giam giữ và quản thúc họ tại gia”.

Con đường phía trước hiện được mô tả là một quá trình từng bước và các quan chức Mỹ nhấn mạnh rằng các cuộc đàm phán gián tiếp đang diễn ra khá nhạy cảm.

Một thành phần của thỏa thuận là trao đổi tù nhân dự kiến giữa Mỹ và Iran, và một thành phần khác liên quan đến việc Mỹ ngưng đóng băng 6 tỷ đô la trong quỹ của Iran nằm trong tài khoản hạn chế ở Hàn Quốc.

Quá trình chuyển tiền tới Qatar có thể mất từ 30 đến 45 ngày và hai nguồn tin cho biết số tiền sẽ đi qua Thụy Sĩ trước khi đến Qatar.

Việc triển khai sẽ không dễ dàng, Bộ Tài chính Mỹ sẽ tham gia rất nhiều vào việc chuyển tiền của Iran sang Qatar dự kiến sẽ mất vài tuần để hoàn thành, đặc biệt là do Mỹ không dỡ bỏ bất kỳ lệnh trừng phạt nào để tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển tiền. Quan chức này cho biết, các cuộc đàm phán gián tiếp có sự tham gia của các quan chức trong chính quyền Biden, bao gồm Bộ Ngoại giao và Nhà Trắng, và họ có sự tham gia chặt chẽ của Bộ Tài chính Mỹ.

Quan chức này thông tin thêm, bất kỳ thỏa thuận nào cũng sẽ duy trì sự giám sát chặt chẽ đối với các quỹ của Iran. Quá trình để đi đến điểm này - với mục tiêu cuối cùng là đảm bảo việc trả tự do cho những người Mỹ - là một chặng đường dài đối với các quan chức chính quyền Biden.

Ba trong số năm người Mỹ được biết đến công khai là Siamak Namazi, Morad Tahbaz và Emad Shargi - đã bị bỏ tù nhiều năm trước khi Biden nhậm chức.

Anh Duy