Mùa gặt

Lâu lắm rồi, mình mới trở về quê đúng vào mùa gặt lúa. Mon men, lặng lẽ theo chị gái ra ngắm những thửa ruộng nặng trĩu bông, vàng rực dưới nắng hè chói chang; dang rộng cánh tay, hít một hơi thật sâu, cảm nhận cái mùi ngan ngát, nồng thơm quen thuộc của ruộng đồng ngấm vào từng đường gân thớ thịt, cả cơ thể như đang lan tỏa theo vị hương đồng, lâng lâng cảm xúc thân thương.

Ôi quê hương! Hạnh phúc quá!

Cánh đồng lúa quê mình giờ không còn rộng như xưa nữa, nó đã thu hẹp nhường chỗ cho những con đường mới, khu dân cư mới, khu công nghiệp... Khá nhiều những chiếc máy gặt đang cần mẫn làm cái việc mà ngày xưa mình và cha nai lưng ra cắt, bó, đập… Trên con đường làng trải bê tông, những cỗ xe chở lúa tươi đưa về sân phơi cho kịp nắng.

Quê mình bây giờ người dân không còn đun nấu bằng rơm rạ, không còn những mái nhà lợp tranh đã mục chờ thay mới, không dự trữ rơm khô làm thức ăn nuôi trâu bò cày ruộng nữa. Nghề nông đang tiến lên. Gặt xong, rơm bỏ lại ngoài đồng, rồi được đốt thành tro hoặc ủ cho mục làm tăng thêm phần màu mỡ cho đất đai. Đi trên đường làng không còn vương những cọng rơm khô, lòng nao nao nhớ về ngày tháng cũ.

Lúc còn nhỏ, thời cả dân tộc chống Mỹ, mình nhớ bà con thường ra đồng từ khoảng 3 giờ sáng, vai cày, vai súng, mờ mờ đất đã về. Có việc quan trọng ra đồng ban ngày phải cài ngụy trang, không được mặc đồ trắng, đội mũ nón trắng vì dễ bị máy bay Mỹ theo dõi ném bom...

Thời bao cấp, mặt trời bắt đầu ló rạng, tiếng kẻng bên gốc đa cổ thụ đầu làng cạnh sân kho hợp tác xã vang lên rộn rã, xã viên nườm nượp kéo nhau ra đồng. Lũ trẻ háo hức nhảy tót lên những chiếc xe cải tiến ngồi để được người lớn kéo theo đi gặt lúa. Cánh đồng ánh vàng lên trong nắng sớm, những bông lúa chín nặng trĩu đung đưa, rì rào trong gió như đón chờ, mời gọi. Giữa thảm lúa vàng nhấp nhô nón trắng, các bà, các chị tay liềm, tay hái thoăn thoắt, người cắt, người lượm.

Mình và đám bạn đứng canh khi ruộng lúa được cắt gần hết chỉ còn một góc nhỏ thì gọi nhau dàn hàng ngang quây phía trước để bắt châu chấu. Thanh niên nam nữ thi nhau gánh lúa lên bờ mương, chất đầy xe, đám trẻ lon ton bám vào sau những chiếc xe cải tiến chở lúa về sân kho để lượt quay ra đồng lại được người lớn cho lên xe ngồi.

Ở sân kho có một tổ được phân công đập lúa. Mỗi đội sản xuất chỉ được phân mấy cái máy tuốt lúa đạp chân, còn đâu phải dùng néo đập tay bằng cối đá, cứ hai người một chiếc cối, người giơ lên người đập xuống nhịp nhàng. Sau dần dùng trâu kéo trục thay cho đập bằng tay. Mùa gặt, ngoài đồng, trong thôn xóm đâu đâu cũng tấp nập, nhộn nhịp. Trẻ con chơi trốn tìm, leo trèo trên những đống rơm, khắp đường thôn, ngõ xóm vàng rộm màu rơm. Những đứa trẻ vô lo, vô nghĩ, mùa gặt là mùa vui, như ngày mùa lễ hội.

Đến thời khoán sản, tôi lớn hơn. Mùa gặt mẹ gọi tôi dậy rất sớm, hai mẹ con cắt xong cả sào lúa thì mặt trời mới mọc, về nhà ăn sáng xong là kéo chiếc xe cải tiến ra đồng, mang theo ấm nước chè xanh và rổ khoai, đói bụng khát nước thì có để dùng ngay. Ánh nắng mặt trời lên làm khô bớt lúa đã được cắt trải trên mặt ruộng, giúp cho việc lượm lúa dễ dàng hơn, lúa nhẹ hơn khi gánh, vận chuyển lên bờ.

Khi lúa đã phơi giòn, được nắng, gặp hôm trời có gió to đem ra đầu làng hoặc nơi thuận gió giê cho bay hết bổi, hạt lép, nếu không có gió phải quạt bằng chiếc quạt tay chuyên dụng gọi là quạt lúa. Lúa đã làm sạch được đem cất vào cót hoặc rương lớn trên trần nhà.

Những cọng rơm nhỏ, dài được giũ sạch, buộc túm phía trên ngọn, vắt đầy kín trên bờ rào, rơm được phơi trên khắp đường làng, phủ kín các bờ kênh. Rơm phơi khô rồi bỏ thành cây cao chừng bốn, năm mét, bỏ cây rơm phải chặt và đều, để không bị nghiêng, chóp nhỏ dần phần trên ngọn, trời mưa nước trôi bề ngoài chảy xuống đất không ngấm vào trong cây rơm. Nhà nào cũng có một cây rơm to, để đun nấu, làm thức ăn khô dự trữ cho trâu, bò; rơm được bà bện thành chổi quét nhà, bện thành đệm ấm mùa đông. Khi lúa đã đầy bồ, đầy rương, rơm lên đống, dù có mệt nhưng ai cũng mãn nguyện, phấn khởi về thành quả đạt được.

Để có được những hạt lúa vàng, chén cơm trắng dẻo thơm nuôi ta khôn lớn, là bao nhọc nhằn vất vả của mẹ, của cha, là những ngày mồ hôi áo mẹ vắt ra nước, vai trần của cha quện cháy nắng sương, biết bao công sức của những người nông dân cần cù một nắng hai sương.

Những hình ảnh ngày mùa bận rộn thân quen bình dị ấy đã ăn sâu vào tiềm thức, nuôi dưỡng tâm hồn tuổi thơ ta.

Khi xa quê lên sống ở thành phố lại thấy nỗi nhớ quê da diết: “Chiều vọng về trong tâm ta thổn thức/ Mùi cơm, dưa mẹ dọn đang chờ/ Mồ hôi cha quện trong rơm rạ/ Thương vơi đầy và nhớ đến ngẩn ngơ!”

Ôi, quê hương mùa gặt, lúa ngô, rơm rạ. Con đường làng vương vấn, bịn rịn bước chân ta, lưu luyến quá một thời xa là nhớ...

Yêu lắm quê hương mùa lúa chín!

NGUYỄN BÁ THUYẾT