Miếng bánh thuốc giảm cân

Trong khi báo chí tập trung tường thuật kỹ hiệu quả tức thì của các loại thuốc giảm cân như Wegovy hay Zepbound, cũng như sự khan hiếm của thuốc trên thị trường hay chi phí đắt đỏ của việc dùng thuốc, tác động của chúng lên sức khỏe tài chính của hai hãng sản xuất mới thật sự ấn tượng.

Doanh số Wegovy do hãng Novo Nordisk của Đan Mạch bào chế tăng vọt từ 876 triệu đô la năm 2022 lên 4,5 tỉ đô la năm 2023. Năm nay doanh số thuốc này dự kiến còn tăng gấp đôi. Ngay cả thuốc Zepbound do hãng Eli Lilly của Mỹ mới đưa ra vào tháng 11 năm ngoái dự kiến sẽ có doanh thu lên đến 2,9 tỉ đô la trong năm nay. Hai hãng Novo Nordisk và Eli Lilly hiện chiếm đến 90% thị phần thuốc giảm cân.

Chẳng lạ gì các nhà đầu tư chen nhau mua cổ phần của hai hãng dược này, làm giá cổ phiếu của chúng tăng mạnh trong những năm qua. Trong vòng ba năm, vốn hóa thị trường của Novo Nordisk tăng hơn gấp ba lần, đạt mức 560 tỉ đô la, trở thành công ty có trị giá lớn nhất châu Âu.

Hiện nay thị giá của Eli Lilly lên đến 750 tỉ đô la, tăng hơn gấp đôi so với đầu năm 2023. Cả hai nay trở thành các hãng dược lớn nhất nhì thế giới, thậm chí được dự báo sẽ trở thành hãng dược trị giá trên 1.000 tỉ đô la đầu tiên trong lịch sử. Để duy trì vị thế này, Eli Lilly và Novo Nordisk sẽ phải tìm cách sản xuất đủ thuốc để đáp ứng nhu cầu của thị trường, mở rộng thị phần, tức đưa thuốc đến nhiều đối tượng hơn và đáp trả các đối thủ cạnh tranh.

Thành phần chính của thuốc giảm cân Wegovy là semaglutide, một chất tương tự thụ thể GLP-1 trong cơ thể con người có chức năng điều hòa sinh lý sự thèm ăn. Được phát triển nhằm giúp điều trị bệnh tiểu đường bằng cách điều tiết việc sản sinh insulin, semaglutide lại tạo cảm giác no lâu cho người dùng nên giúp giảm sự thèm ăn, từ đó giúp giảm cân nhanh chóng.

Trong các cuộc thử nghiệm trên người, người chích Wegovy giảm bình quân 15% trọng lượng cơ thể; với Zepbound, mức giảm cân cao hơn, đến 20%. Các nghiên cứu sau đó cho thấy thuốc còn có tác dụng tích cực lên tim mạch người bệnh do giảm các tác dụng xấu của tình trạng béo phì.

Theo tờ Economist, toàn thế giới có 2,7 tỉ người béo phì hoặc thừa cân, chiếm 38% dân số toàn cầu từ 5 tuổi trở lên. Vì thế nhu cầu thuốc giảm cân là rất lớn. Hơn nữa người dùng phải chích thuốc hàng tuần, ngưng dùng thuốc sẽ tăng cân trở lại, nên một khi thêm người bắt đầu điều trị thì tổng cầu càng tăng. Chính vì thế Eli Lilly và Novo Nordisk làm ra bao nhiêu thuốc, bán hết bấy nhiêu; nhiều người không thể tìm ra nguồn thuốc để duy trì việc điều trị.

Chi phí sử dụng thuốc lại rất cao; cao nhất ở Mỹ, mỗi bệnh nhân tốn chừng 16.000 đô la tiền thuốc mỗi năm. Giá thuốc ở Anh, Úc hay Pháp thấp hơn; thấp nhất ở Đan Mạch, quê hương của hãng Novo Nordisk, người dùng tốn chừng 3.500 đô la mỗi năm. Bào chế thuốc cần hai thành phần chính: hoạt chất semaglutide và cây bút chứa thuốc để người bệnh tự chích. Cả hai đang thiếu dù hai hãng không công khai vì sao không thể bào chế đủ semaglutide theo nhu cầu. Cũng vì thiếu semaglutide nên Novo Nordisk cho lùi ngày ra mắt thuốc giảm cân dạng uống dù một loại thuốc như thế dễ bào chế hơn, tiện lợi cho người dùng hơn. Thuốc uống cần hàm lượng semaglutide gấp 20 lần thuốc tiêm.

Cả hai hãng Eli Lilly và Novo Nordisk đều đang rót nhiều tỉ đô la để tăng sản lượng bằng cách liên kết với các nhà sản xuất khác hay xây thêm nhà máy. Tháng 11-2023, hãng dược của Mỹ tuyên bố đầu tư 2,5 tỉ đô la xây một nhà máy mới ở Đức. Cũng trong tháng đó, hãng dược của Đan Mạch cho biết họ sẽ đầu tư 6 tỉ đô la mở rộng công suất nhà máy tại Đan Mạch. Đến tháng 2-2024, công ty mẹ của Novo Nordisk đồng ý trả 16,5 tỉ đô la cho Catalent, một nhà sản xuất lớn ở Mỹ để tăng công suất cho thị trường Mỹ. Cho dù có các dự án mới này, việc thiếu thuốc theo nhiều chuyên gia vẫn sẽ kéo dài thêm vài năm nữa.

Hiện nay ở Mỹ các công ty bảo hiểm tư nhân chưa đồng ý chi trả cho các loại thuốc giảm cân vì giá quá cao. Medicare, chương trình chăm sóc sức khỏe của Chính phủ Mỹ theo luật không chi trả cho thuốc giảm cân. Cho nên việc thiếu thuốc cũng phần nào che khuất một vấn đề lớn trong tương lai: ai sẽ được bảo hiểm đồng ý chi trả việc sử dụng thuốc cho mục đích giảm cân, chứ không phải để điều trị bệnh tiểu đường.

Để thuyết phục các công ty bảo hiểm, hai hãng dược cho tiến hành nhiều nghiên cứu để chứng tỏ thuốc có nhiều tác dụng khác chứ không chỉ giảm cân. Một thử nghiệm của Novo Nordisk cho thấy Wegovy giảm nguy cơ tim mạch đến 20%. Một nghiên cứu khác của Eli Lilly với 15.000 người tham gia, dự kiến hoàn thành vào năm 2027 xem xét các tác dụng khác của tirzepatide, hoạt chất chính của Zepbound lên sức khỏe chung và tuổi thọ của người béo phì.

Có một số bằng chứng cho thấy thụ thể GLP-1 cũng có tác dụng tốt lên các bệnh như chứng ngưng thở khi ngủ, bệnh thận mãn, bệnh Alzheimer’s, gan nhiễm mỡ. Việc sử dụng GLP-1 để điều trị các bệnh này chưa được cơ quan quản lý Mỹ thông qua. Nhưng dự báo một khi các lợi ích khác của thuốc giảm cân nổi lên, các hãng bảo hiểm khó lòng từ chối chi trả.

Một vấn đề khác hai hãng đang độc quyền thuốc giảm cân sẽ đương đầu: cạnh tranh. Thị phần béo bở đã kích thích sự tham gia của nhiều bên, từ các hãng dược lớn khác đến các công ty khởi nghiệp ứng dụng công nghệ sinh học. Theo Bloomberg, hiện có hơn 100 đơn vị đang thử nghiệm các loại thuốc giảm cân ở các giai đoạn phát triển khác nhau. Hầu hết đều tập trung vào cách tiếp cận bào chế chất giống thụ thể GLP-1 sao cho chất mới giúp giảm cân nhanh hơn, sử dụng dễ hơn, ít tác dụng phụ hơn.

Như hãng Viking Therapeutics, một công ty công nghệ sinh học Mỹ, sử dụng phương pháp kết hợp thụ thể GLP-1 với các thụ thể khác nhằm tăng mức tiêu thụ năng lượng, giảm tích tụ mỡ, giảm buồn nôn, một phản ứng phụ thường thấy. Hãng này vừa công bố kết quả nghiên cứu cho thấy thuốc chống béo phì của họ giúp bệnh nhân giảm cân nhanh hơn cả Zepbound. Ngay lập tức giá cổ phiếu Viking Therapeutics tăng gấp đôi.

Một loại thuốc khác của hãng dược Đức Boehringer Ingelheim phối hợp với hãng dược Đan Mạch Zealand Pharma bào chế dùng một thụ thể khác mang tên Glucagon kết hợp với GLP-1 để giảm cân và trị bệnh gan. Các hãng khác, như Pfizer hay Roche đang tập trung vào việc sản xuất thuốc uống không cần chích. Thuốc uống sẽ không cần phương tiện bảo quản như tủ lạnh đối với thuốc chích nên sẽ dễ thâm nhập thị trường các nước hơn.

Tuy nhiên ở khía cạnh này, hai hãng dược tiên phong có nhiều lợi thế. Bản quyền thuốc Wegovy và Zepbound sẽ chỉ hết hạn lần lượt sau năm 2032 và 2036 nên trước mắt các loại thuốc tương tự sẽ không xuất hiện. Phát triển một loại thuốc mới, kể cả quy trình phê duyệt mất bình quân 9 năm nên tính cả các nơi đang phát triển thuốc, đưa vào thử nghiệm trên người thì sớm nhất đến năm 2027 mới có thêm một loại thuốc mới.

Cạnh tranh giữa hai hãng cũng rất khốc liệt; Eli Lilly đang lấp dần cách biệt với Novo Nordisk nhờ hiệu quả cao hơn của Zepbound. Vì thế giá cổ phiếu của hãng này trong tương quan kỳ vọng lợi nhuận trong năm tới hiện đang cao gấp hai đối thủ Đan Mạch. Điều đáng nói, hai hãng dược càng thịnh bao nhiêu, các hãng từng sống nhờ dịch vụ giúp giảm cân lại suy sụp bấy nhiêu. Giá trị thị trường của hãng Weight Watchers, một nơi từng cung cấp dịch vụ giúp giảm cân qua ăn kiêng, tập thể dục, đã giảm đến 90% kể từ khi Wegovy ra mắt vào tháng 6-2021.

Nguyễn Vũ