Lý do Nga chưa bao giờ là một cường quốc tàu sân bay

Trong suốt thời kỳ chiến tranh Lạnh (1947 – 1991), Liên Xô đã vật lộn với ý tưởng về xây dựng một lực lượng không quân hải quân có quy mô lớn; nhưng vì nhiều lý do, cuối cùng đã không thể phát triển được các tàu sân bay theo đúng nghĩa.

Liên Xô đã có nhiều nỗ lực phát triển hàng không mẫu hạm từ rất sớm, nhưng việc thiếu nguồn lực, kết hợp với vị trí địa lý, khiến lãnh đạo Liên Xô nhấn mạnh tầm quan trọng của sức mạnh trên đất liền, khiến việc đầu tư nghiêm túc là không thể.

Trong Chiến tranh Lạnh, thành công đầu tiên của hàng không hải quân Liên Xô, là tàu sân bay trực thăng Moskva và Leningrad, được thiết kế chủ yếu cho nhiệm vụ chống ngầm. Những con tàu này, chỉ có lượng choán nước 17.000 tấn, mỗi chiếc chở được 18 máy bay trực thăng.

Lớp tàu sân bay thứ hai của Liên Xô là tàu sân bay lớp Kiev, gần hơn với các tàu sân bay thực thụ. Với lượng giãn nước 45.000 tấn, bốn chiếc lớp Kiev (mỗi chiếc được chế tạo theo thiết kế hơi khác nhau), có mang theo khoảng ba mươi trực thăng và máy bay chiến đấu cất hạ cánh thẳng đứng Yak-38.

Tất cả những tàu sân bay trên đã bị loại biên vào cuối Chiến tranh Lạnh. Trong thập niên 1980, Liên Xô đã đóng hai tàu sân bay thực sự đầu tiên, mặc dù chỉ có một chiếc được hoàn thành trước khi Liên Xô sụp đổ, đó chính là chiếc Đô đốc Kuznetsov trong Hải quân Nga hiện nay.

Hiện tại, tàu sân bay duy nhất của Nga là tàu sân bay Đô đốc Kuznetsov đang gặp khó khăn; đây là mẫu tàu sân bay không thiết kế máy phóng mà thực hiện cất cánh đường bằng ngắn kiểu nhảy cầu.

Kuznetsov có trọng tải khoảng 60.000 tấn, về mặt lý thuyết có thể mang theo một tổ hợp 40 máy bay trực thăng và máy bay chiến đấu phản lực MiG-29K và Su-33. Giống như các tàu sân bay “lai” trước đây của Liên Xô, Kuznetsov có tên lửa chống hạm và phòng không, có khả năng “công thủ” toàn diện.

Những trục trặc xảy ra với Kuznetsov khiến con chiếc tàu sân bay duy nhất của Nga khó hoạt động hiệu quả. Kuznetsov đã nhiều lần bị hỏng hóc trong quá trình hoạt động, bao gồm các vấn đề nghiêm trọng với động cơ, phần lớn do nguồn kinh phí bảo trì sụt giảm; nhưng một số là kết quả tất yếu của việc thiếu kinh nghiệm trong chế tạo tàu sân bay.

Kuznetsov đã tham gia một số chiến dịch chiến đấu của Quân đội Nga ở nước ngoài, tuy nhiên hiệu quả chiến đấu kém; trong đó đều để xảy ra tai nạn làm mất máy bay (một MiG-29K và một Su-33). Sau chiến dịch tại Syria năm 2018, Kuznetsov đã phải về thẳng nhà máy, để tiến hành sửa chữa và chưa biết khi nào trở lại đại dương.

Để hỗ trợ Kuznetsov, Nga đã cố gắng mua một cặp tàu đổ bộ trực thăng Mistral của Pháp, nhưng việc sáp nhập Crimea đã buộc Pháp phải hủy bỏ việc mua bán. Nếu sở hữu những con tàu này, sẽ mang lại cho hải quân Nga kinh nghiệm khai thác và đóng các tàu chiến tương đối lớn, có công nghệ tiên tiến.

Nga có một vị trí địa lý hàng hải “không giống ai”, với bốn hạm đội hoạt động từ bốn bờ biển, nhưng trên thực tế không có khả năng hỗ trợ lẫn nhau. Do vậy Liên Xô/Nga cũng khó có thể phát triển những biên đội tàu sân bay lớn như của Mỹ và chiến lược hợp lý nhất là phát triển đội tàu ngầm.

Cũng dưới thời Liên Xô, các tàu sân bay có nhiệm vụ chủ yếu hỗ trợ hạm đội tàu ngầm, trang bị tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân; cung cấp khả năng bảo vệ từ trên không và hỗ trợ săn ngầm cho các căn cứ, nơi các tàu ngầm này đóng quân.

Từ nhiệm vụ trên, nên các tàu sân bay của Liên Xô không chỉ nhấn mạnh khả năng tấn công, mà còn có khả năng phòng thủ. Gần đây, hải quân Nga chủ yếu sử dụng tàu sân bay Đô đốc Kuznetsov như một phương tiện để tạo ảnh hưởng và uy tín.

Cùng với tuần dương hạm chạy bằng năng lượng hạt nhân Pyotr Velikiy và một số tàu khác, Kuznetsov là biểu hiện cho sức mạnh hải quân Nga, buộc các quốc gia khác phải lưu ý đến lợi ích của Nga.

Trong quá khứ, Liên Xô đã nhiều lần lên kế hoạch “khủng” đóng những tàu sân bay lớn như của Hải quân Mỹ; nhưng do vị trí địa lý, bờ biển bất lợi không cho phát triển tàu sân bay theo đúng nghĩa, nên các dự án đều lâm vào cảnh “đầu voi, đuôi chuột”

Ví dụ vào những năm 1970, Liên Xô đã cân nhắc việc đóng tàu sân bay hạt nhân lớp Orel 72.000 tấn, nhưng sau đó lại chọn tàu Kiev và các tàu cuối cùng là Kuznetsov. Liên Xô đã đặt đóng một tàu sân bay 80.000 tấn mang tên Ulyanovsk vào năm 1988, nhưng đang đóng dở thì Chiến tranh Lạnh kết thúc.

Dưới thời nước Nga, có thời điểm, Tổng thống Dmitri Medvedev gợi ý rằng, Nga sẽ đóng và biên chế 6 tàu sân bay vào năm 2025; rõ ràng, điều đó sẽ không xảy ra. Dự án đóng siêu tàu sân bay Project 23000E Shtorm, chạy bằng năng lượng hạt nhân chắc cũng chỉ dừng lại trên tờ A4.

Năng lực tàu sân bay của Nga đang bị đặt dấu hỏi; hiện nay trong 5 nước thường trực Hội đồng bảo an LHQ, thì chỉ có Nga là có năng lực tàu sân bay kém nhất. Chiếc tàu sân bay duy nhất là Kuznetsov đã cũ và trong tình trạng tồi tàn; tương lai gần, khó có tàu sân bay nào sắp được đóng.

Điều đó cho thấy, Điện Kremlin dường như đang ở trong thế “lực bất tòng tâm”. Nếu Nga xác định rằng họ cần một tàu sân bay để theo kịp với Pháp, Anh, Trung Quốc và Ấn Độ, thì họ sẽ cần phải bắt đầu xem xét nghiêm túc cách đóng hoặc mua một con tàu như vậy. Nguồn ảnh: Forces.

Cận cảnh tàu sân bay Kuznetsov của Nga - tàu sân bay duy nhất của quốc gia này. Nguồn: Magpa.

Tiến Minh