Lựa chọn nào cho TP.HCM trong chuyển đổi xanh khi thực thi Nghị quyết 98?

Giảm rào cản gia nhập cho tín dụng xanh

TP.HCM đang phát thải khoảng 38,5 triệu tấn carbon mỗi năm, trong đó ngành sản xuất công nghiệp chiếm khoảng 20 triệu tấn và ngành giao thông khoảng 13 triệu tấn. Với Quyết định số 3273/QĐ-UBND, TP.HCM đặt mục tiêu giảm phát thải 10% vào 2030 và 30% nếu có thêm sự trợ giúp quốc tế, tương đương với khoảng 4-12 triệu tấn carbon trong vòng 7 năm tới.

"Có thể nói, đây là một mục tiêu đầy tham vọng", TS. Hồ Quốc Tuấn, Đại học Bristol, Vương quốc Anh nhận định. Song, ông cũng nhắc đến Nghị quyết số 98 (NQ98) có hiệu lực từ ngày 1/8/2023 và cho rằng, TP.HCM đang có cơ hội để thực hiện được tham vọng này, khi Nghị quyết 98 đã mở ra quy chế mới trong quản lý ngân sách nhà nước và thí điểm thị trường carbon.

Vấn đề còn lại là thực thi thế nào, ở cả góc độ thành phố, doanh nghiệp và thị trường, TS. Tuấn đặt vấn đề.

Trước hết, theo quan điểm của TS. Hồ Quốc Tuấn, một lộ trình giảm phát thải rõ ràng của Thành phố là cần thiết để đồng bộ các mục tiêu và thúc đẩy sự tham gia của tất cả các bên liên quan. Cụ thể, để đạt được các cam kết giảm khí thải nhà kính ở quy mô thành phố, việc đẩy nhanh tiến độ kiểm đếm và cấp hạn ngạch phát thải cho doanh nghiệp trong các ngành quan trọng, nhằm đặt ra một nhiệm vụ rõ ràng để các công ty có thể tính toán nỗ lực giảm phát thải của họ trong thời gian tới.

Đồng thời, Thành phố cần lồng ghép các mục tiêu giảm phát thải cụ thể vào tất cả các dự án đầu tư công trong giai đoạn tới, đặc biệt là các dự án cơ sở hạ tầng, cùng với đó là ưu tiên sử dụng các công nghệ sạch, ít phát thải. Bởi lẽ, các tài sản này có tuổi thọ lâu dài, nếu lựa chọn các công nghệ lạc hậu, Thành phố sẽ phải "gắn bó" với lượng khí thải cao trong rất nhiều năm sắp tới, tạo áp lực cho công cuộc giảm phát thải.

Với vai trò trung tâm tài chính, TS. Hồ Quốc Tuấn khuyến nghị, TP.HCM cần xây dựng các ưu đãi chính sách làm giảm rào cản gia nhập cho tín dụng xanh, thông qua các trợ cấp theo hướng đền bù rủi ro và bảo đảm tài trợ, cũng như hỗ trợ chi phí giao dịch liên quan đến phát hành trái phiếu xanh cho các tổ chức phát hành.

Bên cạnh đó, TP.HCM cần tận dụng các ưu đãi từ Nghị quyết 98 để dẫn dắt dòng vốn quốc tế vào Việt Nam thông qua việc thúc đẩy giải pháp cải thiện cấu trúc của thị trường và kết nối thị trường trái phiếu xanh và thị trường carbon tự nguyện trong nước với khu vực.

"Thành phố nên coi đây là một nhiệm vụ quan trọng cho một trung tâm tài chính quốc tế thế hệ mới: xanh hóa và số hóa", TS. Tuấn khuyến nghị.

Với vai trò trung tâm phân phối - cửa ngõ xuất khẩu, việc xây dựng sàn trao đổi tín chỉ carbon theo dạng ETS cần phải được thực hiện sớm, đạt được thí điểm vào năm 2025. Các doanh nghiệp xuất khẩu trong nhóm ngành chịu ảnh hưởng bởi Cơ chế điều chỉnh biên dưới carbon (CBAM) cần được ưu tiên tham gia thị trường ngay từ giai đoạn thí điểm, để giảm được những chi phí tăng lên theo yêu cầu từ phía EU.

Việc này sẽ giúp không chỉ các doanh nghiệp xuất khẩu tại TP.HCM mà cả các tỉnh lân cận có được bài học, và trao đổi kinh nghiệm với nhau, trong bối cảnh các cơ chế tương tự CBAM sẽ lần lượt được các thị trường xuất khẩu áp đặt và mở rộng quy mô trong những năm tới.

Đối với các doanh nghiệp, nhiệm vụ cấp bách hiện tại là đảm bảo việc kiểm kê khí thải nhà kính được thực hiện đúng, đầy đủ và trung thực. Những doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực tiềm tàng rủi ro như thép, nhôm, lọc dầu, xi măng, giấy, thủy tinh, phân bón, năng lượng... nên nghiên cứu và áp dụng sớm các giải pháp để giảm phát thải trong quá trình sản xuất, nhằm tránh việc vượt quá ngưỡng tiêu chuẩn theo yêu cầu của các thị trường xuất khẩu, đặc biệt là thị trường EU, để duy trì biên lợi nhuận.

Chia sẻ về nội dung này, bà Trần Thị Thúy Ngọc, Phó tổng Giám đốc, Công ty kiểm toán Deloitte Việt Nam cũng cho rằng, hiện còn nhiều vấn đề Việt Nam cần xem xét cho phù hợp bối cảnh, như việc nên đi theo thị trường tín chỉ carbon bắt buộc hay tự nguyện, có nên áp dụng thuế carbon hay không. Một số nước phát triển như Mỹ không đặt ra thuế carbon, trong khi một số nước xung quanh Việt Nam có áp dụng.

Theo bà Ngọc, trong bối cảnh chung, TP.HCM cần có chính sách riêng đặc thù, áp dụng thử nghiệm, nếu không sẽ không thực hiện được. Hiện nay, 65% phát thải carbon là từ năng lượng, vậy để giảm phát thải từ lĩnh vực này, TP.HCM cần có cơ chế đặc thù, nhất là khi thực hiện Quy hoạch điện VIII…

“Một bài học từ Singapore mà TP.HCM có thể học tập, đó là việc Singapore chi 5 triệu USD xây dựng trung tâm dữ liệu, đảm bảo đầy đủ toàn bộ nội dung liên quan đến thị trường tín chỉ carbon, tài chính xanh. Từ đây, các nhà đầu tư, tổ chức tín dụng có đủ thông số đánh giá dự án xanh, phát triển bền vững. Tiền đầu tư cho trung tâm này không quá nhiều và các nguồn tài trợ cũng sẵn sàng nếu chúng ta thực sự bắt tay vào làm”, bà Ngọc chia sẻ thông tin.

Xây dựng đề án huy động trái phiếu xanh

TS. Trần Văn, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội, Viện trưởng Viện Chiến lược Phát triển Kinh tế số (IDS) cho biết, trước những diễn biến cực đoan của khí hậu, thế giới ngày càng quan tâm hơn tới môi trường, khí thải nhà kính, mực nước biển dâng. Người dân không chỉ muốn được hít thở không khí trong lành, uống nước sạch, mà còn yêu cầu được sử dụng các dịch vụ, hàng hóa không làm hủy hoại môi trường.

Các thị trường tài chính trên thế giới đã nhanh chóng nắm bắt xu thế phát triển xanh, sạch và đưa ra nhiều công cụ tài chính tương ứng. Theo đánh giá của Climate Bonds Initiative (CBI), năm 2020, khoảng 2.000 tỷ USD trái phiếu xanh đã được phát hành, bằng 5% giá trị thị trường nợ toàn cầu và dự kiến tới năm 2025 sẽ là 5.000 tỷ USD. Trái phiếu xanh chủ yếu đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, vận tải zero carbon, xử lý rác thải... Trong đó, Mỹ, Trung Quốc, Pháp, Đức và Hà Lan là 5 quốc gia phát hành nhiều trái phiếu xanh nhất.

Riêng đối với TP.HCM, TS.Trần Văn cho rằng, với mục tiêu xây dựng TP.HCM tăng trưởng xanh, TP.HCM hoàn toàn có thể xây dựng đề án huy động trái phiếu xanh của chính quyền địa phương, khuyến khích doanh nghiệp phát hành trái phiếu doanh nghiệp xanh phục vụ cho các mục tiêu, chương trình, dự án xanh đáp ứng đủ các tiêu chí phát triển xanh.

"Các việc này đều có thể thực thi thông qua việc vận dụng các quy định tại Nghị quyết 98", TS. Văn nói.

Cũng theo TS. Trần Văn, TP. HCM có thể phát hành trái phiếu xanh của chính quyền địa phương, để đầu tư một phần hay toàn bộ cho các dự án năng lượng tái tạo, như điện gió ngoài khơi khu vực biển Cần Giờ; dự án chiếu sáng công cộng bằng năng lượng tái tạo; các dự án đốt rác phát điện; các dự án nạo vét, hồi sinh kênh, rạch, bờ kè; các dự án chống ngập, các dự án thích ứng với biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng; đầu tư hạ tầng kỹ thuật, áp dụng công nghệ hướng đến giao thông xanh; hỗ trợ sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm, dịch vụ thân thiện môi trường…

Tuy nhiên, để giảm nhẹ gánh nặng tài chính cho các doanh nghiệp cũng như triển khai rộng rãi tài chính xanh, TS. Văn kiến nghị TP. HCM ban hành các cơ chế, chính sách, quy định pháp luật, đòn bẩy kinh tế cho thị trường trái phiếu xanh, cổ phiếu xanh để động viên, khuyến khích sự tham gia của người dân và doanh nghiệp thông qua việc giảm lãi suất, cam kết mua lại trái phiếu xanh.

Theo đó, TP.HCM có thể bắt đầu bằng việc công bố danh mục các dự án xanh với đầy đủ thông tin, tổng mức đầu tư, đánh giá của các định chế tài chính, tư vấn độc lập, cơ quan quản lý nhà nước về tiêu chuẩn xanh, việc huy động vốn, ấn định lãi suất, thời hạn trả nợ trên cơ sở hiệu quả tổng hợp đầu ra của dự án…

Từ đó, Thành phố lên kế hoạch huy động vốn bằng trái phiếu chính quyền xanh hay trái phiếu xanh do doanh nghiệp dự án phát hành. Trong đó, nhận thức của người dân và cộng đồng doanh nghiệp về phát triển xanh, chấp nhận cam kết đấu tranh bảo vệ hệ sinh thái, môi trường, với biến đổi khí hậu, tự giác mong muốn, chủ động tham gia có ý nghĩa quyết định. Ưu tiên nguồn vốn tạo giá trị tăng thêm, năng lượng sạch, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.

Đặc biệt, với các doanh nghiệp niêm yết ở nước ngoài, chẳng hạn như ở Anh và châu Âu, TS. Hồ Quốc Tuấn khuyến nghị, đáp ứng được các tiêu chí xanh là đòi hỏi bắt buộc. Các nhà đầu tư nên chọn lĩnh vực, ngành nghề đã có cam kết các tiêu chí xanh.

Việc huy động trái phiếu xanh để có nguồn vốn tăng trưởng bền vững cũng được coi là giải pháp nên cân nhắc khi hiện tại, việc phát hành này không quá khó, với lãi suất tương đối, dù có rủi ro là trong thời gian dài, ít nhất là 5 năm.

Tuy nhiên, TS. Tuấn lo ngại, rào cản chi phí đang là một thách thức lớn đối với trái phiếu xanh, bao gồm chi phí tư vấn, xếp hạng tín nhiệm và chứng nhận dự án xanh... hiện còn cao, làm giảm động lực phát hành.

T.V