Kinh ngạc thành tựu đỉnh cao của người Việt thời Hùng Vương

Tồn tại vào khoảng 2.500 đến 2.000 năm trước, văn hóa Đông Sơn là một nền văn hóa lớn, gắn với giai đoạn cực thịnh của thời đại Hùng Vương trong cổ sử Việt. Các nhà nghiên cứu cho rằng thành tựu đỉnh cao của nền văn hóa này chính là thuật luyện kim, đúc đồng. Ảnh: Bảo vật quốc gia Tượng người cõng nhau thổi khèn, văn hóa Đông Sơn.

Theo ThS. Nguyễn Quốc Hữu (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia), so với các nền văn hóa đồng đại khác trong khu vực, văn hóa Đông Sơn nổi trội hơn cả ở bộ sưu tập hiện vật đồng thau, mặc dù đồ sắt cũng đã xuất hiện trong nền văn hóa này. Ảnh: Đèn có chân tượng người quỳ, văn hóa Đông Sơn.

Số lượng hiện vật đồng Đông Sơn được tìm thấy lên tới hàng vạn, thuộc nhiều loại hình, đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu sản xuất, đời sống. Đồ dùng sinh hoạt có thạp, thố, bình, lọ, âu, ấm, muôi, thìa, bát, đĩa, đèn… Công cụ làm nông có các loại lưỡi cày, cuốc, xẻng, mai, thuổng, rừu, lưỡi hái… Ảnh: Lưỡi hái Đông Sơn.

Bộ sưu tập dụng cụ săn bắn và vũ khí đồng Đông Sơn có đầy đủ các loại vũ khí tấn công, phòng ngự, đánh xa, đánh gần như giáo, dao găm, rìu chiến, lao, mũi tên, lẫy nỏ... Trong đó, lẫy nỏ có cấu tạo rất phức tạp, có thể coi là “siêu phẩm” về kỹ thuật cơ khí của cư dân Đông Sơn. Ảnh: Lẫy nỏ Đông Sơn.

Đỉnh cao về kỹ thuật luyện kim, đúc đồng của người Đông Sơn thể hiện qua những chiếc trống đồng, thạp đồng với kích thước lớn, hình dáng cân đối, hoa văn trang trí hoàn hảo, sắc nét đến từng chi tiết… khiến hậu thế kinh ngạc khi được chiêm ngưỡng. Ảnh: Bảo vật quốc gia thạp đồng Đào Thịnh, văn hóa Đông Sơn.

Trống đồng Đông Sơn không chỉ là biểu hiện cao nhất của công nghệ đúc đồng mà còn là sản phẩm lao động, tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu cho trình độ trí tuệ, tài năng sáng tạo tuyệt vời của cư dân Đông Sơn. Ảnh: Bảo vật quốc gia trống đồng Sao Vàng, văn hóa Đông Sơn.

Có một câu hỏi được đặt ra là, đồ đồng Đông Sơn là sản phẩm chế tác của chính cư dân Đông Sơn hay được du nhập từ bên ngoài? Cho tới nay, nhiều bằng chứng khảo cổ học thuyết phục chứng minh việc đúc đồng tại chỗ của cư dân Đông Sơn đã được tìm thấy. Ảnh: Chuông đồng Đông Sơn.

Đó là những chiếc khuôn đúc đồng bằng đá cát, đất nung và nồi nấu đồng bằng đất sét trộn vỏ trấu, bã thực vật phát hiện được ở nhiều địa điểm khác nhau như Làng Cả (Phú Thọ), Làng Vạc (Nghệ An), Lãng Ngâm (Bắc Ninh). Đáng kể nhất là nhiều khuôn đúc trống đồng ở Luy Lâu, Bắc Ninh. Ảnh: Mảnh khuôn đúc trống đồng Luy Lâu.

Trên phương diện kỹ thuật, nếu như các văn hóa tiền Đông Sơn như Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun chủ yếu mới dừng lại ở giai đoạn hợp kim hai thành phần là đồng, thiếc thì tới Đông Sơn đã có bước chuyển biến mang tính đột phá. Ảnh: Tấm che ngực bằng đồng, văn hóa Đông Sơn.

Họ đã tạo ra cả chục loại hợp kim nhiều thành phần với ba kim loại chính là đồng, chì, thiếc. Sự có mặt của chì đã làm cho nước đồng láng đều và điền đầy vào mọi ngóc ngách của khuôn, giúp sản phẩm đúc ưu việt hơn cả về kích thước, kiểu dáng, hoa văn... Ảnh: Hình hổ vồ mồi trên thạp đồng Vạn Thắng, văn hóa Đông Sơn.

Người Đông Sơn còn biết gia giảm tỷ lệ thành phần kim loại trong hợp kim cho phù hợp với từng loại hình sản phẩm. Chẳng hạn, vật dụng sắc nhọn như đục, rìu, mũi tên, dao găm thì dùng hợp kim đồng thiếc. Hiện vật lớn, hoa văn tinh xảo thì đều được đúc bằng hợp kim có chì. Ảnh: Hình chim lạc trên trống đồng Đông Sơn phát hiện tại Ứng Hòa, Hà Nội.

Với sự phát triển đột biến, mạnh mẽ như vậy, ngành luyện kim đúc đồng trong văn hóa Đông Sơn hẳn phải là một ngành kinh tế độc lập, đòi hỏi sự chuyên môn hóa và có sự phân công lao động rõ ràng. Một bộ phận cư dân tách khỏi nông nghiệp để chuyên đi khai mỏ, luyện quặng hoặc đúc đồng. Ảnh: Chuôi dao găm đồng tạo hình phụ nữ, văn hóa Đông Sơn.

Khi nghề luyện kim phát triển lại tác động tích cực, thúc đẩy các ngành nghề kinh tế khác phát triển theo khi cung cấp các bộ dụng cụ lao động tiên tiến, có hiệu năng cao. Như vậy, nghề luyện kim đúc đồng là ngành kinh tế động lực đã tạo ra bước phát triển đột phá về kinh tế, xã hội. Ảnh: Lưỡi cày Đông Sơn.

Có thể nói, sự phát triển vượt bậc của kỹ thuật luyện kim đã làm cho văn hóa Đông Sơn thay đổi hẳn về chất, vượt lên hẳn các nền văn hóa tiền Đông Sơn. Sự đột phá này là động lực giúp cho kinh tế phát triển, làm tiền đề hình thành nhà nước sơ khai Văn Lang - Âu Lạc. Ảnh: Các hiện vật tìm thấy trong mộ thuyền Việt Khê, văn hóa Đông Sơn.

Quốc Lê