Hướng đi nào cho làng nghề, nghề truyền thống ở Thanh Hóa?
Hiện nay, nghề truyền thống ở Thanh Hóa đang gặp nhiều khó khăn về vốn, quy mô sản xuất, thị trường tiêu thụ, đầu tư công nghệ... Thực trạng đó cần giải pháp cụ thể, hiệu quả, tạo hướng đi bền vững, đòi hỏi các cấp, các ngành quan tâm đặc biệt.
Nguy cơ thất truyền
Thanh Hóa là một trong 5 tỉnh có số lượng làng nghề nhiều nhất cả nước: 36 nghề, 118 làng nghề và hơn 100 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận đạt các tiêu chí theo quy định. Bên cạnh một số làng nghề như: Đồ mộc xã Hoằng Hà (Hoằng Hóa); đồ đồng xã Thiệu Trung (Thiệu Hóa); cói mỹ nghệ huyện Nga Sơn... tạo ra các sản phẩm có thương hiệu, được thị trường ưa chuộng và có thể xuất khẩu đến các thị trường nước ngoài, thì cũng không ít làng nghề đang dần bị mai một, thậm chí đứng trước nguy cơ bị rơi vào quên lãng...
Làng Hồng Đô, xã Thiệu Đô, thị trấn Thiệu Hóa (Thiệu Hóa) phát triển nghề trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt nhiễu có thương hiệu nổi tiếng trong và ngoài tỉnh. Vào thời điểm phát triển nhất của nghề, làng Hồng Đô có tới 300 khung dệt, 400 đến 500 thợ dệt có tay nghề, sản phẩm xuất sang Lào, Trung Quốc và nhiều nước. Thế nhưng, nhiều năm trở lại đây, nghề trồng dâu, nuôi tằm ở Hồng Đô không còn phát triển như xưa, số khung dệt, thợ dệt theo đó cũng giảm dần. Hiện tại, làng nghề nhiễu Hồng Đô chỉ còn 20 hộ sản xuất, với gần 150 lao động. Diện tích trồng dâu giảm đáng kể, hiện nay chỉ còn duy trì khoảng 15ha. Bà Hoàng Thị Lê, một trong số ít gia đình còn làm nghề, cho biết: "Những năm qua, diện tích trồng dâu bên bờ sông thường xuyên ngập úng nên ngày càng bị thu hẹp, lá dâu không đủ để nuôi tằm, gia đình buộc phải nhập kén tằm từ nơi khác với giá khá cao. Việc chuỗi sản xuất từ trồng dâu, nuôi tằm đến dệt nhiễu... bị đứt gãy khiến nhiều hộ dân không còn mặn mà với nghề".
Nghề dệt thổ cẩm ở bản Na Chừa, xã Mường Chanh (Mường Lát, Thanh Hóa) được công nhận là nghề truyền thống năm 2022.
Bên cạnh đó, việc áp dụng khoa học-kỹ thuật vào nuôi tằm chưa được phổ biến rộng rãi, phương pháp nuôi trồng truyền thống không thể cạnh tranh trước sự phát triển của công nghiệp tơ tằm ở các nước lân cận. Nguồn nhân lực hạn chế vì phần lớn người lao động ở độ tuổi thanh niên, trung niên đều có xu hướng đi làm công nhân trong các công ty, xí nghiệp. Trong khi đó, chi phí đầu vào cao, giá bán ra lại thấp, khiến việc duy trì nghề dệt nhiễu càng thêm khó khăn.
Đến làng nghề cót ép ở xã Thọ Nguyên (Thọ Xuân), chúng tôi được biết: Thời “hoàng kim”, có đến 70% lao động trong xã tham gia sản xuất cót ép và nghề này trở thành sinh kế nuôi sống hàng nghìn người dân trong xã. Thế nhưng trước sự thay đổi của nhu cầu thị trường (chuộng sản phẩm làm từ nhựa tổng hợp hơn), nghề cót ép cũng như nhiều nghề truyền thống khác đang đứng trước nguy cơ bị mai một. Hiện tại, những người duy trì nghề hầu như đã lớn tuổi, lớp trẻ kế cận chẳng mấy mặn mà với nghề truyền thống của cha ông. Đồng chí Hà Đình Cường, Trưởng phòng Kinh tế-hạ tầng huyện Thọ Xuân chia sẻ: "Trước kia, sản phẩm cót ép cung cấp chủ yếu cho thi công các công trình, nay ngành này đã có thiết bị thay thế. Do đó, những năm gần đây, nhu cầu sử dụng sản phẩm cót ép không còn nhiều. Bên cạnh đó, các sản phẩm gia dụng được thay thế bằng những sản phẩm làm từ nhựa ngày càng phổ biến, khiến nhu cầu về sản phẩm cũng giảm xuống nên bà con phần lớn là chuyển sang nghề mới".
Đây là hai trong số rất nhiều làng nghề tại Thanh Hóa đang loay hoay tìm hướng phát triển để làng nghề, làng nghề truyền thống không bị mai một hoặc thất truyền. Nguyên nhân dẫn đến thực tế trên là do việc phát triển nghề và làng nghề còn mang tính tự phát, phân tán, thiếu tính bền vững; quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, việc đầu tư máy móc và cải tiến công nghệ, áp dụng khoa học-kỹ thuật còn hạn chế; số lượng nghệ nhân và lao động có tay nghề cao trong các làng nghề ngày một ít dẫn đến chất lượng sản phẩm và thẩm mỹ chưa cao, nhiều sản phẩm chưa có thương hiệu, khả năng cạnh tranh thấp; thị trường tiêu thụ sản phẩm ngày càng hạn chế, tác động không nhỏ đến việc duy trì phát triển các làng nghề. Bên cạnh đó, nhiều cơ sở sản xuất không chủ động được nguồn nguyên liệu dẫn đến sản xuất tạm thời, gián đoạn, ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả kinh doanh, thu nhập của cơ sở và người lao động. Hiện nay, dịch Covid-19 cũng ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động sản xuất, tiêu thụ sản phẩm của các làng nghề, sản lượng tiêu thụ giảm, thiếu nguyên liệu sản xuất hoặc cước phí vận tải tăng cao...
Chính quyền đang hỗ trợ
Các làng nghề, làng nghề truyền thống ở tỉnh Thanh Hóa tạo việc làm cho khoảng 90.000 lao động khu vực nông thôn, thu nhập bình quân đạt từ 4 đến 7 triệu đồng/người/tháng.
Để phát triển bền vững nhiều làng nghề, các địa phương cần tập trung đầu tư nâng cấp hệ thống hạ tầng kỹ thuật, nhất là hệ thống giao thông, điện, cấp thoát nước, hệ thống nước thải... Khuyến khích, tạo điều kiện cho người dân đổi mới, thay thế thiết bị máy móc cũ, công nghệ lạc hậu để nâng cao năng lực sản xuất và chất lượng sản phẩm. Đẩy mạnh công tác đào tạo, nhân cấy, truyền nghề; xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích các nghệ nhân, thợ giỏi tham gia đào tạo nghề, tổ chức các cuộc thi tay nghề, phong tặng danh hiệu nghệ nhân, thợ giỏi... Quan tâm xây dựng thương hiệu cho sản phẩm làng nghề để tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường. Lựa chọn một số làng nghề có tiềm năng, lợi thế về sản phẩm, cảnh quan, môi trường và sản phẩm mang đặc trưng của địa phương để quảng bá, giới thiệu, trở thành điểm đến hấp dẫn của các tour du lịch gắn với bảo tồn và phát triển nghề truyền thống.
Ngày 29-11-2022, UBND tỉnh Thanh Hóa đã có Quyết định số 4182/QĐ-UBND phê duyệt Kế hoạch thực hiện Quyết định số 801/QĐ-TTg ngày 7-7-2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Chương trình bảo tồn và phát triển làng nghề Việt Nam giai đoạn 2021-2030" trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa. Theo đó, Thanh Hóa sẽ tập trung chỉ đạo các địa phương: Xây dựng kế hoạch khôi phục, bảo tồn đối với làng nghề, làng nghề truyền thống đang có nguy cơ mai một, thất truyền; hỗ trợ phát triển các làng nghề, làng nghề truyền thống đang hoạt động có hiệu quả và làng nghề mới; hỗ trợ đầu tư cải tạo nâng cấp và hoàn thiện cơ sở hạ tầng làng nghề phục vụ sản xuất như: Đường giao thông, hệ thống thoát nước, điện, nước sạch, xây dựng trung tâm, điểm bán hàng, khu trưng bày, giới thiệu quảng bá các sản phẩm, kho bãi...; đẩy mạnh xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu; xây dựng chuỗi liên kết giá trị làng nghề...
Theo đồng chí Lê Đức Giang, Phó chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa: Hiện nay, Thanh Hóa đang tập trung chỉ đạo các sở, ngành, địa phương tăng cường hỗ trợ nhiều nghề, làng nghề, làng nghề truyền thống trong đào tạo, ứng dụng công nghệ, phối hợp với các cơ quan tuyên truyền đẩy mạnh quảng bá sản phẩm làng nghề, từ đó thúc đẩy phát triển sản xuất, mở rộng thị trường tiêu thụ và ngày càng tạo nhiều việc làm, tăng thu nhập, nâng cao chất lượng đời sống của người dân, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, xây dựng nông thôn mới.
