Giá dầu leo dốc bởi tình hình Trung Đông căng thẳng

Khai thác dầu thô ở Iran

Nguy cơ gián đoạn nguồn cung dầu thô

Giá dầu đã vượt mốc 90 USD/thùng kể từ khi Hamas tấn công vào Israel ngày 7-10 và sau đó là các đợt phản đòn của Tel Aviv vào Dải Gaza. Ngày 20-10, tâm lý lo lắng khiến giá dầu tiếp tục đi lên. Trên sàn giao dịch Mỹ, giá dầu đã tăng 1,2% lên 90,4 USD/thùng, còn dầu Brent lên mức 93,2 USD/thùng, tăng 0,9% so với ngày trước đó. Một số chuyên gia lo ngại dầu có thể quay trở lại mốc 100 USD/thùng, thậm chí lên đến 140 USD/thùng. Dù cả Israel hay Palestine đều không phải là những nước sản xuất dầu nhưng bất ổn do xung đột giữa Israel và Hamas đang tác động tới Trung Đông, khu vực có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc cung cấp dầu lửa. Trung Đông chiếm gần 49% trữ lượng dầu thô được kiểm chứng và gần 34% tổng lượng dầu xuất khẩu toàn cầu. Vì thế, xung đột trong khu vực có thể làm gián đoạn nguồn cung dầu thô cho thị trường thế giới.

Hiện dư luận đang lo ngại về khả năng tái hiện kịch bản khủng hoảng dầu lửa vào năm 1973 sau khi các nước Arab tấn công Israel. Khi đó, Saudi Arabia cấm vận dầu mỏ các nước ủng hộ Israel như Mỹ, Anh, Canada, Nhật Bản, Hà Lan, khiến giá dầu tăng hơn 300%. Còn hiện nay, trong khi Tổng thống Mỹ Joe Biden tính chi thêm hàng tỉ USD giúp Israel và Tel Aviv đối phó với Hamas, thì Iran vận động thế giới Hồi giáo và Arab chống lại Israel. Theo giới phân tích, giá dầu có nguy cơ tăng đột biến nếu xung đột Israel - Hamas có dấu hiệu leo thang. Chuyên gia Stephen Innes của SPI Asset Management nhận định: “Cuộc xung đột có thể đè nặng hơn nữa lên nguồn cung dầu toàn cầu theo thời gian do có nguy cơ làm giảm khả năng bình thường hóa quan hệ Saudi Arabia - Israel, gây ra rủi ro suy giảm sản xuất dầu của Iran, dẫn đến giá dầu tăng cao hơn nữa”.

Xung đột cũng có thể làm gián đoạn thông thương qua Kênh đào Suez, nơi chiếm tới 12% tổng khối lượng hàng hóa được vận chuyển bằng đường biển của thế giới. Đặc biệt, nếu eo biển Hormuz - nơi có tới 25% lượng dầu thô nhập khẩu của thế giới đi qua bị phong tỏa, giá dầu có thể bị đẩy lên các mức kỷ lục mới. Đã có lo ngại Iran sẽ nhắm vào các tuyến vận chuyển dầu mỏ qua eo biển Hormuz nếu Mỹ siết cấm vận kinh tế nước này, hoặc các nước giàu dầu mỏ khác như Qatar có thể siết xuất khẩu dầu để phản ứng việc Israel tấn công vào Gaza. Thêm vào đó, cuộc xung đột Israel - Hamas lại diễn ra trong lúc tình hình không mấy khả quan với thị trường dầu mỏ, vốn đang căng thẳng do Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa và các đối tác (OPEC+), trong đó có Saudi Arabia và Nga, quyết định cắt giảm sản lượng dầu thô kể từ năm ngoái nhằm duy trì sự ổn định của thị trường. Tại cuộc họp chính sách mới đây nhất vào ngày 4-10, OPEC+ đã không đưa ra thay đổi nào đối với chính sách sản lượng dầu của nhóm cho đến cuối năm 2024. Theo đó, Saudi Arabia tiếp tục duy trì mức giảm 1 triệu thùng/ngày trong 2 tháng cuối năm 2023 nhằm giữ sản lượng khai thác của nước này ở mức khoảng 9 triệu thùng/ngày. Trong khi đó, Nga thông báo sẽ giảm xuất khẩu 300.000 thùng/ngày cho tới cuối năm nay.

Với Mỹ, năm 2022, chính quyền Tổng thống Joe Biden đã bán hơn 40% lượng dầu dự trữ chiến lược nhằm giúp hạn chế giá nhiên liệu tăng cao sau khi xung đột Ukraine nổ ra, khiến kho dự trữ xuống mức thấp nhất kể từ đầu những năm 1980. Trên thực tế, kho dự trữ chiến lược của Mỹ hiện đang giữ 351 triệu thùng dầu - tương đương với gần 56 ngày dầu nhập khẩu của Mỹ vào năm ngoái. Điều đó khiến Đảng Cộng hòa cáo buộc ông Joe Biden đẩy nước Mỹ vào tình cảnh dễ bị tổn thương trước sự gián đoạn nguồn cung dầu toàn cầu do tình hình căng thẳng ở Trung Đông.

Hệ lụy với kinh tế thế giới

Cơ quan năng lượng quốc tế (IEA) dự báo nhu cầu dầu sẽ tăng 2,3 triệu thùng/ngày trong thời gian tới, tăng 100.000 thùng/ngày so với báo cáo tháng trước, tức tổng nhu cầu trung bình là 101,9 triệu thùng/ngày, một kỷ lục mới. Còn theo OPEC, nhu cầu toàn cầu sẽ tăng 2 triệu thùng mỗi ngày trong năm nay. Trong khi đó, dự trữ dầu thô của thế giới đang ở mức thấp nhất kể từ năm 2017. IEA đã cảnh báo nhiều lần rằng, nguồn cung dầu thô sẽ không theo kịp nhu cầu của thế giới.

Trong bối cảnh đó, các chuyên gia kinh tế đưa ra những dự báo về giá dầu trong mối liên hệ trực tiếp đến tình hình Trung Đông. Trong kịch bản chiến tranh lan rộng, eo biển Hormuz, nơi hơn 20 triệu thùng dầu và các sản phẩm từ dầu đi qua mỗi ngày bị đóng, nguồn cung dầu toàn cầu sẽ giảm và giá dầu có thể bị đẩy lên mức trên 100 USD/thùng. Kịch bản tồi tệ nhất là khi các nước Vùng Vịnh trong OPEC cấm vận dầu mỏ với

Israel khiến thị trường rối loạn. Tuy nhiên, đến nay, khả năng Iran và các đồng minh nhảy vào xung đột vẫn còn là điều chưa rõ và khả năng xảy ra các kịch bản khác vẫn còn thấp. Trong báo cáo tuần trước, IAE cho biết cuộc xung đột đến nay chưa tác động trực tiếp đến nguồn cung dầu. Thậm chí nếu như OPEC cấm vận dầu mỏ với Israel, các nguồn dầu từ Mỹ hay Brazil có thể lấp vào chỗ trống. Thêm vào đó, đối với các nước Vùng Vịnh như Saudi Arabia, việc giá dầu tăng đến mức đẩy các nước tiêu thụ dầu vào suy thoái cũng là điều cần cân nhắc kỹ càng. Nhưng bất kể mức độ tăng thế nào, sự biến động của giá dầu sẽ kéo theo các hệ lụy đối với các nền kinh tế. Trước hết, nó có thể gây áp lực suy giảm tăng trưởng kinh tế giữa lúc triển vọng kinh tế toàn cầu không mấy sáng sủa. Giá dầu cao còn có thể làm tăng thêm những thách thức trong chuỗi cung ứng mà một số ngành công nghiệp đang phải đối mặt. Mới đây, Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đã hạ một nửa dự báo tăng trưởng thương mại toàn cầu năm 2023 chỉ còn là 0,8%, giảm so với mức 1,7% đưa ra hồi tháng 4. Gánh nặng giá nhiên liệu cũng sẽ tác động mạnh mẽ đến tâm lý và nhu cầu của người tiêu dùng - hai động lực chính để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Liên quan đến lạm phát, nếu giá dầu chạm đỉnh 140 hay thậm chí 150 USD/thùng, lạm phát có thể tăng lên mức hai con số ở Mỹ và châu Âu. Mối đe dọa suy thoái kinh tế toàn cầu sẽ thúc đẩy các ngân hàng trung ương cắt giảm lãi suất và khởi động lại các chương trình nới lỏng định lượng. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) ước tính nếu giá dầu tăng liên tục 10% sẽ làm giảm 0,15 điểm phần trăm tăng trưởng kinh tế toàn cầu và tăng thêm 0,4 điểm lạm phát trong năm tiếp theo. Còn theo dự báo của Ngân hàng Goldman Sachs, giá dầu sẽ giao dịch quanh mức 86 USD/thùng vào tháng 12-2023 và tăng lên mức 93 USD/thùng trong nửa đầu năm 2024. Mức giá cao như vậy sẽ là bài toán khó cho các quốc gia vốn đang vật lộn duy trì chính sách tiền tệ thắt chặt để đối phó lạm phát. Hiện Mỹ đang duy trì mức lãi suất 5,25-5,5%, cao nhất trong 22 năm. Tương tự, EU đang duy trì lãi suất ở mức 4%, cao nhất kể từ khi đồng euro ra đời năm 1999. Ngay cả với mức lãi suất cao kỷ lục này thì cũng phải đến năm 2026 các ngân hàng Trung ương mới kỳ vọng đưa lạm phát về gần mức mục tiêu. Thế nhưng, giá dầu tăng trở lại có thể sẽ tạo nên làn sóng lạm phát mới.