Di sản văn hóa là ngọn nguồn cảm hứng cho tương lai

Nâng cao hình ảnh và sức mạnh mềm quốc gia

- Những năm qua đã ghi dấu rất nhiều thành công của ngoại giao văn hóa Việt Nam, nhất là tại tổ chức tầm toàn cầu như UNESCO. Xin bà nói rõ hơn về vị thế hiện nay của Việt Nam trong tổ chức này?

- Quả thực, lãnh đạo, đại sứ của UNESCO đánh giá rất cao nỗ lực của Việt Nam luôn khẳng định là thành viên tích cực, có trách nhiệm, đi đầu triển khai hiệu quả các chương trình, hoạt động của UNESCO. Việt Nam có đóng góp thiết thực trong các vấn đề quan trọng, nhất là trên cương vị thành viên Hội đồng chấp hành 2021 - 2025, Phó Chủ tịch Đại hội đồng UNESCO 42, Phó Chủ tịch Ủy ban liên chính phủ Công ước 2005 về bảo vệ và phát huy sự đa dạng các biểu đạt văn hóa, Phó Chủ tịch Ủy ban liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.

Đặc biệt, ngày 22.11.2023, Việt Nam đã trúng cử thành viên Ủy ban Di sản thế giới nhiệm kỳ 2023 - 2027 với 121/171 phiếu hợp lệ. Đây là lần thứ hai Việt Nam vào Ủy ban Di sản thế giới và lần này trúng cử với số phiếu cao nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

- Liên quan đến di sản văn hóa phi vật thể, năm 2022, Việt Nam cùng đã trúng cử thành viên Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể với số phiếu cao nhất. Tháng 12 vừa qua, Việt Nam được tín nhiệm bầu làm Phó Chủ tịch Ủy ban này. Điều đó thể hiện sự tín nhiệm rất cao của quốc tế đối với Việt Nam, thưa bà?

- Sau cuộc bỏ phiếu, các đại sứ của UNESCO chia sẻ rằng điều đó thể hiện những gì Việt Nam đang làm, đóng góp từ lý luận đến thực tiễn không chỉ ở tầm quốc gia mà còn trong bức tranh đa dạng văn hóa toàn cầu.

Việt Nam là một trong 30 quốc gia đầu tiên tham gia Công ước 2003. Trước khi có Công ước, Việt Nam đã tiên phong đưa ra các quy định về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể trong Luật Di sản văn hóa (năm 2001). Trong quá trình hoàn thiện Luật, chúng ta tiếp tục đưa vào tinh thần, nội dung Công ước, cụ thể hóa trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội…

Việt Nam đã hai lần cử chuyên gia (TS. Lê Thị Minh Lý, PGS.TS. Nguyễn Thị Hiền) có tiếng nói chuyên môn tại Ủy ban liên chính phủ Công ước 2003, Công ước 2005, từ đó được quốc tế đánh giá rất cao. Riêng về di sản văn hóa phi vật thể, đến giờ Việt Nam có 15 di sản được UNESCO ghi danh và là một trong những nước có số lượng di sản văn hóa phi vật thể được ghi danh nhiều nhất ở châu Á.

Nguyên Đại sứ Lê Thị Hồng Vân (áo đỏ) giới thiệu văn hóa, ẩm thực đặc sắc Việt Nam tới đại sứ các nước. Ảnh: NVCC

Từ thành tựu đó, Việt Nam tích cực chia sẻ với các quốc gia khác cách thức nâng cao năng lực bảo tồn, kinh nghiệm xây dựng hồ sơ ghi danh di sản. Ngoài danh hiệu, Việt Nam cũng là quốc gia đầu tiên trên thế giới chuyển loại hình di sản từ bảo vệ khẩn cấp sang đại diện của nhân loại, mở ra tiền lệ trong thúc đẩy bảo vệ di sản văn hóa.

Tôi cho rằng, đó chính là bước đà quan trọng, là “sức mạnh mềm” để chúng ta nâng cao hình ảnh về một Việt Nam đổi mới, năng động, hội nhập sâu rộng nhưng cũng đậm đà bản sắc dân tộc, giàu truyền thống...

Vì sự phát triển bền vững và tự cường

- Quan sát hành trình bảo vệ, phát huy giá trị di sản ở Việt Nam suốt những năm qua, bà nhận thấy đâu là động lực để chúng ta gặt hái được thành công mang tầm quốc tế như thế?

- Tôi cho rằng những kết quả đạt được là tổng hòa của nhiều nhân tố. Có lẽ, yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất là Việt Nam đang triển khai đường lối đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa và hội nhập quốc tế toàn diện theo đúng tinh thần Nghị quyết của Đại hội lần thứ XIII của Đảng, Chỉ thị 25-CT/TW của Ban Bí thư cũng như Chiến lược ngoại giao văn hóa đến năm 2030 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Trên diễn đàn quốc tế, chúng ta luôn lan tỏa thông điệp rằng đối với Việt Nam, văn hóa được coi là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước. Phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh của con người Việt Nam là chìa khóa để thực hiện khát vọng xây dựng một đất nước thịnh vượng.

Nhìn vào nỗ lực, cố gắng của Việt Nam, bạn bè thế giới đã bị thuyết phục, họ thực sự coi Việt Nam là một điển hình. Như lời Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay nhận xét khi sang thăm Việt Nam: Đây chính là một điển hình về bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị di sản, văn hóa dân tộc gắn với phát triển bền vững và mong Việt Nam tiếp tục chia sẻ kinh nghiệm với các nước.

- Tuy nhiên, từ thực tiễn cũng như soi chiếu với nhiều quốc gia khác cho thấy còn nhiều vấn đề đặt ra trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa. Trên cơ sở xu thế hiện nay tại UNESCO và kinh nghiệm quốc tế, bà có thể chỉ ra hướng đi trong lĩnh vực này?

- Bảo vệ di sản văn hóa là bài toán đặt ra không phải chỉ riêng với Việt Nam mà ở nhiều quốc gia. Cuối tháng 11.2023, Hội nghị quốc tế về di sản văn hóa trong thế kỷ XXI diễn ra tại Napoli (Italy) đặc biệt nhấn mạnh những vấn đề mà theo tôi rất quan trọng.

Thứ nhất, phải có cách tiếp cận tổng thể về bảo tồn, phát huy giá trị di sản, gắn kết không chỉ di sản văn hóa phi vật thể mà còn cả di sản vật thể và các di sản sáng tạo. Nghĩa là cần gắn kết Công ước 1972 về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, Công ước 2003 và Công ước 2005, để văn hóa, di sản thực sự là sức mạnh nội sinh, là động lực cho phát triển bền vững, tự cường của mỗi quốc gia và ở tầm toàn cầu.

Thứ hai, nhấn mạnh vai trò trung tâm của cộng đồng - những người đang nắm giữ, thực hành, trao truyền di sản cho thế hệ mai sau.

Thứ ba, cần thiết lập quan hệ đối tác nhiều bên, không chỉ là nhà nước, bộ, ngành, địa phương mà cả cộng đồng, chuyên gia, viện nghiên cứu, doanh nghiệp… đồng hành, nỗ lực bảo vệ và phát huy giá trị di sản.

Thứ tư, thúc đẩy giáo dục di sản, nâng cao nhận thức, tự hào cho thế hệ trẻ, để di sản được tiếp bước, thực sự sống trong cộng đồng và đóng góp cho phát triển.

Ngoài ra, tăng cường hợp tác, trao đổi tầm quốc tế để có sự hỗ trợ lẫn nhau, trong đó có các vấn đề thuộc lĩnh vực bảo vệ, phát huy di sản, như cách Việt Nam đang hướng đến là trở thành hình mẫu vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững.

- Xin cảm ơn bà!

Lê Thư thực hiện