Đẩy mạnh giải quyết tranh chấp bằng đối thoại, hòa giải

Tình trạng từ chối hòa giải, đối thoại còn nhiều

Thảo luận về các Báo cáo công tác của ngành tư pháp, Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao; công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, công tác thi hành án, công tác phòng, chống tham nhũng năm 2023 của Chính phủ tại Kỳ họp thứ Sáu, nhiều đại biểu Quốc hội thống nhất cho rằng, năm 2023, các Tòa án đã triển khai nhiều giải pháp quyết liệt, đồng bộ để nâng cao hiệu quả, chất lượng công tác giải quyết án, nên hầu hết các chỉ tiêu, nhiệm vụ công tác xét xử đều đạt và vượt yêu cầu của Quốc hội giao. Các Tòa án đã thụ lý 606.209 vụ việc (tăng 38.688 vụ), đã giải quyết 540.490 vụ việc (tăng 35.809 vụ), đạt 89,16%. Tỷ lệ các bản án, quyết định bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan của Tòa án là 0,89%, đạt yêu cầu của Quốc hội (không vượt quá 1,5%).

ĐBQH Phan Thị Nguyệt Thu (Hà Tĩnh)

Đặc biệt, cùng với Tòa án, các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung đã thụ lý giải quyết rất nhiều các vụ án tranh chấp dân sự, hành chính, trong đó có 468.828 vụ việc tranh chấp dân sự và 12.162 vụ việc khiếu kiện hành chính tăng 24.832 vụ việc so với cùng kỳ năm 2022. Tòa án và Viện kiểm sát các cấp đã thực hiện nhiều giải pháp hướng dẫn các bên đương sự cung cấp hồ sơ tài liệu, chứng cứ tích cực thực hiện hòa giải, đối thoại và kết quả đã hòa giải, đối thoại thành 80.490 vụ việc dân sự.

ĐBQH Phan Thị Nguyệt Thu (Hà Tĩnh) nêu rõ, Luật Tổ chức hòa giải, đối thoại tại tòa án đã tạo ra một cơ chế pháp lý mới để người dân lựa chọn phương thức hòa giải, đối thoại để giải quyết tranh chấp, khiếu kiện tại tòa án một cách linh hoạt, phù hợp, tiết kiệm được nhiều thời gian, chi phí, công sức cho Nhà nước, cho tổ chức, cho cá nhân. Đặc biệt, khi hòa giải thành mối quan hệ mâu thuẫn đôi bên được hàn gắn ngày càng tốt đẹp hơn, đoàn kết hơn trong cộng đồng dân cư và giảm đáng kể vụ việc phải giải quyết cho cơ quan xét xử và cơ quan thi hành án.

Tuy nhiên, qua khảo sát tại một số tòa án địa phương, đại biểu Phan Thị Nguyệt Thu và ĐBQH Phạm Thị Xuân (Thanh Hóa) nhận thấy, vẫn còn tình trạng người dân nộp đơn khởi kiện tại tòa án nhưng từ chối hòa giải, đối thoại mặc dù cán bộ tòa án đã kiên trì hướng dẫn, giải thích những lợi ích, những tính ưu việt mà người dân được hưởng từ chính sách của luật này. Và, không chỉ ở một số địa phương, báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp cũng chỉ rõ, tỷ lệ hòa giải thành theo Bộ luật Tố tụng dân sự trong năm 2023 thấp hơn so với năm 2022 (tỷ lệ hòa giải thành theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự trong năm 2022 đạt 49,23%).

Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền

Chỉ ra thực tế nhiều vụ việc dân sự và khiếu kiện hành chính không được các đương sự lựa chọn phương thức hòa giải đối thoại, đại biểu Phạm Thị Xuân đề nghị, Tòa án Nhân dân tối cao chỉ đạo hệ thống tòa án tiếp tục làm tốt hơn nữa công tác tuyên truyền, vận động các đương sự lựa chọn hòa giải, đối thoại tại Tòa án nhân dân. Thông qua việc làm rõ những lợi ích, tính ưu việt của Luật Hòa giải, đối thoại mang lại cho người dân, đại biểu Phạm Thị Xuân cho rằng, sẽ khuyến khích người dân chủ động lựa chọn phương thức giải quyết hòa giải, đối thoại khi giải quyết tranh chấp tại tòa án.

Toàn cảnh Kỳ họp thứ Sáu, Quốc hội Khóa XV

Bên cạnh giải pháp về tuyên truyền, đại biểu Phan Thị Nguyệt Thu cho rằng, cần nâng cao trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khi thực hiện tư vấn pháp luật, thông qua tư vấn pháp luật cần hướng dẫn, giải thích những lợi ích của hòa giải, đối thoại để người dân lựa chọn ngày càng nhiều hơn phương thức giải quyết tranh chấp này.

Mặt khác, nhiều đại biểu cũng cho rằng, các cơ quan tố tụng cần đầu tư đầy đủ trang thiết bị, nhất là phòng đối thoại, hòa giải đúng quy định và nếu tốt hơn thì cần đầu tư trang thiết bị để có thể hòa giải, đối thoại trực tuyến. Bởi hiện nay, tình trạng các trụ sở của cơ quan tòa án, viện kiểm sát cấp huyện nhiều nơi xuống cấp nhưng chưa được xây dựng mới hoặc sửa chữa. Thống kê cho thấy, hiện có 278 trụ sở tòa án cấp huyện xuống cấp, thiếu nhà xét xử, phòng hòa giải, cần đầu tư xây dựng mới nhưng chưa được bố trí nguồn kinh phí. Do vậy, theo nhiều đại biểu, Quốc hội, Chính phủ, các bộ, ngành cần quan tâm, phân bổ nguồn kinh phí đáp ứng yêu cầu thực hiện nhiệm vụ được giao.

Đại biểu Phan Thị Nguyệt Thu cũng lưu ý, cần có cơ chế, chính sách đối với đội ngũ hòa giải viên. Bởi, hiện có hơn 3.000 hòa giải viên là thẩm phán, thư ký đã nghỉ hưu, luật sư, trợ giúp viên pháp lý tham gia hòa giải viên. Đây là đội ngũ có nhiều kinh nghiệm trong công tác và có uy tín cao trong cộng đồng dân cư. Theo quy định tại Nghị định số 16/2021/NĐ-CP về phí hòa giải tại tòa án và thù lao hòa giải viên, một số vụ việc hòa giải đối thoại không thành được chi trả 500.000 đồng/vụ việc, hòa giải thành thì được chi trả cao nhất 1.500.000 đồng/vụ việc. Tuy nhiên, hiện có nhiều vụ việc dân sự hành chính phải hòa giải, điều tra kiên trì nhiều lần gặp gỡ trao đổi với các bên.

Có thể thấy, việc hòa giải thành, đối thoại thành góp phần giảm áp lực trong công tác xét xử; giúp cho vụ việc dân sự, khiếu kiện hành chính được giải quyết nhanh chóng, không phải xét xử, tiết kiệm thời gian, công sức, chi phí của Nhà nước, người dân và xã hội... Do vậy, khi nhiều vụ việc dân sự và khiếu kiện hành chính không được các đương sự lựa chọn phương thức hòa giải, đối thoại, trong thảo luận về nội dung này tại Kỳ họp thứ Sáu, nhiều đại biểu đã đề xuất những giải pháp để thúc đẩy hòa giải, đối thoại tại tòa án. Những giải pháp này nếu được thực thi sẽ góp phần thực hiện hiệu quả hơn công tác xét xử, giải quyết các vụ việc dân sự, hành chính trong thời gian tới.

Lê Bình