Cú sốc của người Israel và những dấu hỏi phía sau cuộc tấn công của Hamas

Tất cả đều bất ngờ

Khi các vụ nổ vang lên và đạn bay qua nhà của Tamir Erez ở thị trấn Mefalsim gần biên giới Dải Gaza, Erez luôn tự hỏi mình: “Quân đội Israel ở đâu?”. Erez chạy trốn khỏi thị trấn với các con và anh phải dúi đầu lũ trẻ xuống để chúng không thể nhìn thấy thi thể của những người Israel đã bị Hamas giết chết. Từ nơi trú ẩn, Erez nói với các phóng viên: “Sẽ mất nhiều thời gian để chúng tôi hồi phục sau thảm kịch này”.

Cảnh sát Israel sơ tán một gia đình tại một địa điểm bị trúng tên lửa từ Dải Gaza. Ảnh: AP

Việc Israel không lường trước được một cuộc tấn công hôm thứ Bảy khiến hàng trăm binh sĩ và dân thường thiệt mạng và các chiến binh Hamas tràn qua các ngôi làng đã chọc thủng cảm giác bất khả chiến bại được xây dựng trên bộ máy quân sự và tình báo được ca ngợi của họ. Nó khiến thế giới đặt câu hỏi điều gì đã xảy ra và các nhà lãnh đạo Israel phải đối mặt với áp lực phải trả đũa bằng vũ lực áp đảo.

Một số quan chức dân sự và quân sự cấp cao của Mỹ cho biết, cuộc tấn công của Hamas cũng khiến chính quyền Tổng thống Joe Biden bất ngờ.

Chuẩn Đô đốc đã nghỉ hưu của quân đội Mỹ, Mark Montgomery cho biết: “Tôi tin chắc rằng chúng tôi không có thông tin gì”. Montgomery, người cho biết ông đã đến Israel vào đầu năm nay, bao gồm cả việc đi thị sát lực lượng phòng thủ tại một trong những kibbutz (khu định cư Do thái) ở miền nam Israel vừa bị Hamas tràn vào hôm 7/10.

Montgomery cho biết một sĩ quan cấp cao của quân đội Mỹ trong khu vực đã lên máy bay và trở về Mỹ trong những ngày gần đây, ngụ ý rằng điều đó sẽ không xảy ra nếu Washington biết về cuộc tấn công của Hamas.

Cuộc tấn công xảy ra khi Israel phải đối mặt với hàng loạt mối đe dọa khó khăn nhất trong nhiều thập kỷ kể từ thất bại an ninh lớn nhất của đất nước này: Chiến tranh Yom Kippur - cuộc tấn công bất ngờ do lực lượng Ai Cập và Syria phát động cách đây 50 năm.

Sử dụng tên lửa, dù lượn, mô tô, xe bán tải và thuyền, các chiến binh Hamas từ Dải Gaza đã phát động một cuộc tấn công tổng lực cả trên không, trên bộ và trên biển vào lãnh thổ Israel, với mức độ phối hợp tinh vi không ngờ.

Lực lượng Israel dường như cũng hoàn toàn bị bất ngờ khi các chiến binh Hamas ở Dải Gaza dùng máy ủi phá bỏ hàng rào an ninh với Israel và tràn vào nước này.

Brian Katulis, Phó chủ tịch Viện nghiên cứu Trung Đông ở Washington, cho biết: “Rõ ràng đây là một hoạt động được lên kế hoạch kỹ lưỡng, không diễn ra chỉ sau một đêm và thật đáng ngạc nhiên là nó không bị Israel hay bất kỳ đối tác an ninh nào của họ phát hiện. Thật khó để nghĩ đến một thất bại an ninh nghiêm trọng như vậy trong lịch sử gần đây của Israel”.

Sự chủ quan của Israel

Các nhà lãnh đạo an ninh Israel đã hạ thấp mối đe dọa từ Hamas trong những tháng gần đây. Có cảm giác rằng Israel, với hệ thống phòng không trứ danh Iron Dome (Vòm sắt), đã khiến mối đe dọa chính từ tên lửa tầm ngắn của Gaza trở nên vô hiệu.

Tháng trước, quân đội Israel tự tin mô tả Dải Gaza đang ở trong tình trạng “bất ổn ổn định”, cho thấy mối nguy hiểm do phiến quân Hamas gây ra phần lớn đã được ngăn chặn.

Lực lượng Hamas và dân quân Palestine ở Dải Gaza dùng máy ủi phá vỡ hàng rào ngăn cách với Israel. Ảnh: AP

Đánh giá tình báo gần đây của Israel về Hamas là nhóm chiến binh này đã chuyển trọng tâm sang cố gắng khơi dậy bạo lực ở Bờ Tây và họ sẽ không tiến hành các cuộc tấn công lớn từ Gaza nhằm tránh các đòn trừng phạt quân sự của Israel, vốn đã tàn phá nhiều cơ sở hạ tầng của Hamas ở khu vực.

Ở nhiều khía cạnh, cuộc tấn công bất ngờ hôm thứ Bảy là một cuộc tấn công công nghệ thấp, dựa nhiều vào yếu tố bất ngờ hơn là vũ khí tiên tiến. Các chiến binh Hamas được trang bị súng máy, lựu đạn phóng tên lửa và súng lục có thể tràn vào các thị trấn và căn cứ quân sự của Israel một cách dễ dàng đến mức đáng ngạc nhiên.

Meir Elran, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia của Israel có trụ sở tại Tel Aviv, cho biết: “Thật không thể tin được. Mọi người đều nói về việc Hamas lắng xuống và ổn định. Toàn bộ khái niệm này đã tan vỡ ngay trước mắt chúng ta một cách vô cùng tàn khốc”.

Mối nguy xung đột lan rộng

Israel và Hamas đã bị lôi kéo vào cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ ở Dải Gaza, nơi từng là tâm điểm của các cuộc xung đột lặp đi lặp lại kể từ khi quốc gia Do Thái này được thành lập vào năm 1948. Ai Cập nắm quyền kiểm soát Dải Gaza cho đến năm 1967, khi Israel chiếm giữ dải đất hẹp dọc theo biển Địa Trung Hải này trong Chiến tranh Sáu ngày.

Hàng nghìn người định cư Israel đã sống ở Dải Gaza cho đến năm 2005, khi Israel rút binh lính và dân thường và nhường quyền kiểm soát bên trong khu vực cho Chính quyền Palestine. Các chiến binh Hamas đã lật đổ Chính quyền Palestine hai năm sau đó và giữ quyền kiểm soát Dải Gaza cho đến nay. Tuy nhiên, Israel vẫn kiểm soát biên giới phía bắc của Dải Gaza, cũng như lãnh hải và không phận, còn Ai Cập kiểm soát biên giới phía nam của Dải Gaza theo thỏa thuận giữa họ và Israel.

Người Palestine ăn mừng bên một chiếc xe tăng Israel bị các chiến binh Hamas phá hủy. Ảnh: Wall Street Journal

Hamas đã sử dụng mạng lưới đường hầm dưới biên giới Ai Cập-Gaza để buôn lậu vũ khí và vật tư dùng để chế tạo hàng nghìn tên lửa và một số lượng nhỏ máy bay không người lái mà họ đã bắn vào Israel trong những năm qua. Tuy nhiên, lực lượng phòng không của Israel đã có thể vô hiệu hóa phần lớn mối đe dọa này.

Cho đến nay, Israel vẫn kiềm chế Hamas và Gaza bằng chiến lược dựa vào mạng lưới tình báo có thể cảnh báo các động thái của đối phương và dựa vào sức mạnh của quân đội để đẩy lùi các cuộc xâm nhập trên bộ của Hamas. Song những gì diễn ra hôm thứ Bảy cho thấy, hai biện pháp bảo vệ này đã thất bại.

Một quan chức quốc phòng cấp cao giấu tên của Israel bình luận với báo New York Times rằng, cuộc tấn công trên diện rộng, hầu hết đều thành công theo quan điểm của Hamas, đã bộc lộ một số thất bại đáng kể của hệ thống phòng thủ Israel. Do đó, nó cũng có thể thay đổi cách tiếp cận chiến lược tổng thể của Israel đối với Hamas và Dải Gaza.

Hiện, Israel đã đáp trả bằng các cuộc không kích dữ dội và có thể mở một cuộc tấn công trên bộ vào Dải Gaza. Khi ấy, một câu hỏi quan trọng mang tính quyết định cuộc khủng hoảng diễn ra như thế nào là liệu Hezbollah, nhóm chiến binh thánh chiến người Lebanon, đứng bên lề hay sẽ điều động máy bay chiến đấu của mình để tấn công Israel?

Nếu Hezbollah trực tiếp tham chiến thì đây có thể sẽ trở thành một trong những cuộc giao tranh khốc liệt nhất tại khu vực trong nhiều năm.

Nguyễn Khánh