Chính sách bảo hiểm xã hội cần hướng vào khu vực lao động yếu thế

Thực tế, một trong những lao động yếu thế trên thị trường hiện nay cần được quan tâm là người khuyết tật. Chia sẻ những bất cập của chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) đối với khu vực này, ông Lê Việt Cường, Giám đốc HTX Vụn Art (Vạn Phúc, Hà Đông, TP. Hà Nội), cho biết trong trường hợp không tham gia thị trường lao động, người khuyết tật được hưởng bảo hiểm 90%. Nếu tham gia lao động, tỷ lệ hưởng bảo hiểm của người khuyết tật sẽ thấp hơn. Số tiền bảo hiểm sẽ do doanh nghiệp nhận lao động khuyết tật đóng toàn bộ.

Bất cập chính sách BHXH cho người khuyết tật

Nhà sáng lập Vụn Art nhìn nhận, đây là một trong các bất cập trong chính sách, tạo ra rào cản kéo họ ở nhà, do không còn được hưởng chính sách bảo hiểm như khi không lao động. “Tôi mong có nhiều doanh nghiệp nhận lao động khuyết tật hơn và có thể nhìn ra, có tiếng nói đủ lớn để kiến nghị thay đổi chính sách này”, ông Cường cho biết sự thay đổi về mặt chính sách trên sẽ tạo điều kiện và động lực cho các doanh nghiệp tiếp cận nhiều người khuyết tật hơn và kéo được nhiều người khuyết tật tham gia thị trường lao động.

Chính sách bảo hiểm xã hội cho người khuyết tật còn nhiều bất cập.

Hiện chưa có thống kê cả nước có bao nhiêu người lao động khuyết tật tham gia BHXH nhưng theo khảo sát nhanh của Hội Người khuyết tật Hà Nội, những người lao động khuyết tật làm việc trong các công ty lớn ký hợp đồng lao động và có liên kết với Hội Người khuyết tật Hà Nội thì 100% DN đóng BHXH và thực hiện đầy đủ chế độ. Còn những người khuyết tật làm việc cho các công ty nhỏ, cơ sở sản xuất tư nhân hoặc lao động tự do không có sự hỗ trợ tư vấn, kết nối từ Hội thì quyền lợi BHXH khó được bảo đảm.

Đã có những nguyên nhân khiến người lao động khuyết tật ít tham gia BHXH, được chủ sử dụng lao động và người khuyết tật đưa ra. Theo đó, người khuyết tật sức khỏe yếu, làm việc ít ngày công trong tháng, tiền lương thấp không đủ sống khó có thể đóng BHXH. Nhiều người khuyết tật là đối tượng bảo trợ xã hội đã được cấp thẻ bảo hiểm y tế, khi làm việc cho các công ty tư nhân không chú trọng tham gia BHXH.

Về phía các công ty tư nhân chưa hiểu rõ trách nhiệm cần hỗ trợ người khuyết tật tham gia bảo hiểm và đóng hỗ trợ cho họ theo quy định hiện hành của Luật BHXH. Đối với các HTX do chính người khuyết tật sáng lập và làm chủ có vốn ít, hoạt động sản xuất kinh doanh gặp nhiều khó khăn, doanh thu thấp nên khó kham được việc đóng BHXH cho người lao động khuyết tật mức hơn 20,5%, tính theo lương tối thiểu vùng.

Đơn cử như HTX Tâm Ngọc, xã Đông Xuân, huyện Sóc Sơn (TP.Hà Nội) với 41 người lao động, trong đó có 36 thành viên là người khuyết tật với nhiều dạng tật khác nhau (khuyết tật vận động, khuyết tật trí não, câm điếc…). Những người lao động khuyết tật làm việc được ít ngày công trong tháng, thời gian làm mỗi ngày chỉ 4 - 5 tiếng nên tiền lương thấp, từ 1,6 – 6,5 triệu đồng/tháng. Những người khuyết tật quê xa được tạo điều kiện chỗ ở ngay tại hợp tác xã, bao ăn ngày 2 bữa. Tuy nhiên trăn trở lớn nhất của bà Trần Thị Thuần, Giám đốc HTX Tâm Ngọc là chưa đóng BHXH cho người lao động.

“Những bạn khuyết tật nặng, sức khỏe rất yếu, mỗi tháng chỉ làm được 10 – 12 ngày công; trong khi cơ quan BHXH quy định người lao động làm từ 15 – 22 ngày công mới đủ điều kiện đóng BHXH. Khi làm 10 – 12 ngày công, lương chỉ được hơn 1 triệu đồng/tháng, mà quy định đóng BHXH theo lương tối thiểu vùng 1 khoảng hơn 500.000 đồng. Nếu đóng BHXH mất gần 500.000 đồng, bằng nửa tiền công thì cuộc sống của họ khó khăn gấp bội”, bà Thuần chia sẻ.

Nghiên cứu sửa đổi chính sách

Về phía DN xã hội, hợp tác xã cũng gặp khó khăn khi Luật BHXH quy định người lao động làm 20 – 25 ngày trong tháng mới được tham gia BHXH, nhưng hầu hết người khuyết tật không đủ sức khỏe nên chỉ làm nhiều nhất được 15 ngày công. Trong khi đó, doanh thu của HTX rất khiêm tốt do hoạt động không ổn định, khó có khả năng đóng BHXH cho người lao động khuyết tật”.

Từ trước đến nay, trong Luật BHXH chưa có quy định liên quan đến chính sách BHXH dành riêng cho người lao động khuyết tật; có nghĩa người khuyết tật tham gia như người bình thường. Từ thực tế này, Trưởng phòng Truyền thông và Phát triển đối tượng, BHXH TP. Hà Nội Dương Thị Minh Châu, cho rằng tới đây, Nhà nước sửa Luật BHXH nên có quy định người lao động khuyết tật tham gia BHXH bắt buộc với thời gian 10 – 15 năm và nghỉ hưu trước 10 năm so với người lao động bình thường.

Theo Bộ trưởng Đào Ngọc Dung, vấn đề quan trọng lúc này là cần mở rộng, bao phủ toàn diện bảo hiểm xã hội (BHXH). Khi phát triển BHXH, phải hướng đến nhóm lao động yếu thế, phi chính thức.

Về lĩnh vực BHXH, ông Dung cho biết, ngành BHXH sẽ còn rất nhiều việc phải làm trong thời gian tới. Tuy vậy, vấn đề quan trọng nhất là mở rộng, bao phủ BHXH, cần phát triển lực lượng mới một cách bền vững.

"Lực lượng phát triển bảo hiểm phải hướng đến khu vực lao động yếu thế, phi chính thức. Để làm được việc đó, cần tích cực tuyên truyền chính sách; có chính sách phát triển và có lực lượng tổ chức phát triển", Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH nêu chủ trương.

Trong khi đó, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh khẳng định, Ủy ban Xã hội luôn đồng tình và ủng hộ những chính sách mà Bộ LĐ-TB&XH đang triển khai. Những kiến nghị của Chính phủ và Bộ LĐ-TB&XH, Ủy ban sẽ nghiên cứu để có phương án giải quyết. BHXH cần cố gắng phát triển hết tiềm năng, dư địa để mở rộng diện bao phủ BHXH trong thời gian tới.

Ngọc Lam