Cách bài trí trong ngôi nhà Sài thành xưa

Một gia đình giàu có thì có thể tìm thấy nhiều thứ hàng hóa nhập cảng hay sản xuất trong nước, trên đường Catinat, Charner hay Bonard… để đáp ứng nhu cầu của mình.

Bên cạnh các vật dụng căn bản trong nhà như bàn ghế tủ giường… Vật dụng được ưa chuộng, gây ấn tượng lớn nhất khi khách đến thăm nhà là cái máy hát dĩa. Được nhập vào Việt Nam từ đầu thế kỷ 20, máy hát dĩa dần phổ biến trong giới thượng lưu Sài Gòn.

Hãng máy hát Pathé và dĩa hát Pathé là thương hiệu được biết nhiều, bán ở số nhà 10, đại lộ Charner (Nguyễn Huệ). Hãng này quảng cáo: “Trong các sự giải trí giúp vui trong gia đình thì không có vật gì bằng: Máy hát Pathé và dĩa hát Pathé. Nghe nhạc hay thì có thể đổi tính tình con người, và nhạc cũng giống như một thứ tiếng nói riêng mà tinh thần, trí não chưa tỏ ra đặng”.

Lại còn khoe: “…bây giờ nghề làm dĩa hát đã tinh xảo lắm. Dĩa chạy bằng kim sắc, lấy hơi điện khí đã khá rồi, mà mới đây hãng Pathé lấy hơi bản Annam, lại dùng máy vô tuyến điện mà lấy, thì hết sức tinh thần, hết sức êm ái, rõ ràng. Hiện dĩa hát kim thời là dĩa hát Pathé vô tuyến điện, tròng đỏ có con gà. Đàn bà khôn thì làm gia đình vui vẻ và nên sắm máy hát Pathé. Chồng khỏi đi chơi lãng phí. Con cái tuy chơi mà mở mang trí não”.

Máy hát còn được bán và kiêm luôn sửa chữa ở tiệm Nguyễn Văn Được số 105 đường Charner (Nguyễn Huệ), bao gồm cả dĩa hát bộ Pathé dùng kim saphir. Ở đây bán đủ bộ phụ tùng theo máy. Đến tiệm, họ còn cho xem mục lục các loại tuồng Annam gần 30 tuồng, có những tuồng hấp dẫn như Tống tửu Đơn Hùng Tín, Phong Thần, Hát chèo ghe bị bối la làng… Dĩa hát Odeon bán ở hãng Indochine films & Cinéma số 106 Charner có dĩa của Đồng Lạc ban, Nghĩa Hiệp ban, Phước Tường ban, Tân Thinh và Văn Hí Ban. Còn có dĩa Ca ngợi Đức Bà và Tụng kinh cầu an. Có cả Cải lương Cao Mên nghe lạ tai. Sau này, đến năm 1937, dĩa hát Victor có đại lý Lê Văn Tài số 82 đường Georges Guynemer (Hồ Tùng Mậu) có bán dĩa thu tiếng ban Phụng Hảo có Phùng Há, Năm Châu… ca nhiều tuồng đặc sắc.

Nhà nào biết xài hơn thì mua máy “hát bóng” tại nhà Pathé Baby. Máy được quảng cáo là dễ dùng, đặt phòng khách rất sang, có bán đủ thứ phim ảnh khôi hài, bi kịch, khoa học, thể thao... chạy bằng điện, có tấm vải trắng để rọi hình cỡ 54X40.

Phòng khách Sài Gòn thập niên 1960. Ảnh tư liệu: Hoàng Việt

Đèn đóm trong nhà rất quan trọng. Giàu có thì xài điện của nhà máy đèn Chợ Quán hay đến tiệm của người gốc Quảng Bình thuê lắp đặt. Có ông Trần Quang Nghiêm, chủ tiệm Lục Tỉnh khách sạn có lãnh “chạy dây đèn khí” cho nhà hoặc tiệm nào muốn dùng đèn khí, tức là điện.

Ông Nghiêm quảng cáo: “Tính tiền công và tiền dây rẻ hơn hết, tưởng chẳng nơi nào dám tranh giá… Một điều nên biết là dây của M. Nghiêm gắn vô vách rồi, thì chủ còn mướn compteur nhà đèn mà thôi. Cộng tiền mướn compteur lại với tiền công gắn dây mới là thấy rõ M. Nghiêm tính rẻ”.

Lúc đó, điện vẫn là xa xỉ và không ổn định, phập phù, nên nhà nào cũng cần có đèn manchon. Đèn manchon hiệu Petromax Rapid của Đức do đại lý độc quyền xứ Đông Dương là hãng Dai Ich ở số 29 đại lộ Tổng Đốc Phương (Châu Văn Liêm), Chợ Lớn quảng cáo ra tận Hà Nội.

Có ba loại đèn: Một lít đốt trong 18 giờ, 12 giờ hay 10 giờ. Khỏi phải xông bằng alcool, không đầy một phút đã thắp xong và đốt bằng dầu lửa hay xăng đều được. Đại lý bán đèn và cả phụ tùng thay thế. Có người thích đèn manchon hiệu Aida cũng của Đức thắp bằng dầu lửa, tốt mà rất hợp thời kinh tế khủng hoảng. Bán ở tiệm My Quang & CIE số 33 cùng đường Tổng Đốc Phương.

Người bình dân thì mua đèn Hoa Kỳ có bình dầu lửa lớn cỡ cái tô, bằng thủy tinh trong suốt, thấy rõ dầu và tim đèn bên trong. Bình dầu được gắn cứng trên một cái chân bằng đồng cao nghệu, nặng và vững vàng. Họng đèn có đồ vặn tim lên xuống để điều chỉnh ánh sáng, gắn một cái ống khói cao cũng bằng thủy tinh để che gió. Đèn có một cái chụp để tập trung ánh sáng đèn xuống phía dưới, không cho tỏa lên trần hay nóc nhà.

Về bàn ghế, nhà nào khá giả thì về Bình Dương mua đồ gỗ ở trường Mỹ nghệ bản xứ Thủ Dầu Một. Cầu kỳ hơn thì đợi các kỳ đấu xảo ở Hà Nội. Một ngôi nhà ở Phú Nhuận trên đường Phan Đăng Lưu còn giữ được một tủ thờ cẩn ốc xà cừ mua năm 1928 tại nhà đấu xảo Hà Nội, đến giờ vẫn còn nguyên vẹn.

Ở đường Catinat (Đồng Khởi) có bán các ghế mây của Pháp và đồ miền Bắc đưa vào. Ghế Bắc không tinh xảo bằng, nhưng rẻ hơn. Hoặc vào Chợ Lớn mua ghế người Hoa làm. Một số nhà cự phú đặt mua ghế, sập ba thành bằng hồng mộc làm tận bên Trung Hoa nhập về. Có những nhà cầu kỳ đến từng chi tiết trong đồ dùng trong nhà, dùng móc mùng bằng bạc, bằng đồi mồi, bằng ngà voi, cây cài võng bằng ngà…

Tuy thích tiện nghi, không phải nhà nào cũng có thể mua đồ tốt. Tiệm mua bán đồ cũ tầm tầm ở đường Lagrandìere (Lý Tự Trọng) bán nhiều thứ, có cả các món mới nguyên của các nhà buôn gửi bán giảm giá. Người Hoa thầu cả một dãy phố ở đây để bày đồ lạc-soong. Họ còn mở thêm hai dãy tiệm lạc-soong bên ngoài Chợ Mới (chợ Bến Thành) trên đường Espagne (Lê Thánh Tôn) nữa. Ở đó có đủ các thứ dùng trong nhà như chén, bát, soong, chảo và bàn ghế. Tuy là đồ lạc-soong, người mua thuộc mọi tầng lớp.

Tiện nghi trong nhà cao hay thấp tùy theo mức độ giàu có, kiến thức, trình độ thẩm mỹ của chủ nhân và những nhu cầu của họ. Nó còn thể hiện khuynh hướng tiêu dùng, quan niệm về vẻ đẹp của các tầng lớp cư dân thời đó cũng như khả năng đáp ứng của thị trường. Đó là những gợi ý khá thú vị cho giới nghiên cứu, về lối sống đô thị ở thời đã qua.

Phạm Công Luận / Phanbook và NXB Đà Nẵng