Các trò chơi dân gian trong lễ hội xuân

Mùa xuân miền non nước bao giờ cũng rộn ràng trong âm thanh và màu sắc của lễ hội. Bên cạnh các hoạt động rước, tế của phần lễ thì phần hội được mọi người mong chờ nhất. Trong hầu hết các lễ hội, đặc biệt là lễ hội xuân không thể thiếu các trò chơi dân gian truyền thống, nơi hấp dẫn thu hút đông đảo người dân từ các bậc cao niên đến trẻ em. Trong hương xuân rực rỡ núi đồi, khi hội làng đã tụ hội đông đủ thành phần, các trò chơi bắt đầu được khởi động. Đầu tiên phải kể đến trò tung còn, đây là trò chơi phổ biến của đồng bào dân tộc Tày, Nùng tại Cao Bằng. Dụng cụ để chơi gồm cây còn và quả còn. Cây còn được làm từ thân cây tre, mai, cao khoảng 20 - 30 m tùy theo lựa chọn của mỗi vùng. Phần ngọn được uốn tròn hình vòng cung, dán giấy màu đỏ, vàng, trắng trông rất bắt mắt. Quả còn to bằng quả cam lớn, khâu thủ công từ những mảnh vải vụn các màu cắt thành hình ô vuông cạnh khoảng 17 cm, gấp chéo bốn góc, khâu chắp nối vào nhau thành 4 - 6 múi. Bên trong nhồi các loại hạt thóc, hạt bông, hạt vừng, hạt cải, hạt đỗ... Dây còn và các tua được cắt và khâu từ vải vụn đủ màu sắc, khâu so le các tua với nhau để khi tung lên quả còn uốn lượn nhiều tua như rồng bay, phượng múa.

Trò chơi lày cỏ không phân biệt tuổi tác, giới tính, thu hút đông đảo khán giả cổ vũ.

Một trong những trò chơi thu hút đông đảo người dân và du khách là lày cỏ, hay còn có tên gọi khác là “sai mạ”. Đây là trò chơi thu hút sự hoạt náo của những người chơi và sự hò reo cổ vũ của những người xung quanh, trò chơi sử dụng trí tuệ, sự tính toán, phán đoán và phản xạ nhanh nhạy của người chơi. Về hình thức, lày cỏ gần giống với oằn tù tì ở các miền khác. Mỗi bên thành lập đội từ 2 người trở lên sau đó cử 1 người đại diện mỗi lượt để đấu trí với đội bạn. Người chơi xòe các ngón tay không theo quy luật nào cả và phải khớp nhịp điệu, ra ngón tay đồng thời với đối phương. Dựa vào sự phán đoán và đọc to các con số bằng ngôn ngữ Hán Nôm như sau: “nhất” là số 1, “nhị” là số 2, “slam” là số 3, “lục” là số 6... Khẩu ngữ “lày cỏ” thường quy định khi hô phải có đuôi, gọi là “lày mỳ thang”, cụ thể, số 3 hô là “slam tỉm slam”, số 4 là “slế hồng slế”, số 6 là “loọc woáy loọc”.

Người chơi đọc to các con số, nếu cộng các ngón tay hai người lại đúng bằng số đã đọc sẽ chiến thắng. Nếu một bên thua liên tiếp mà không giành được bất cứ điểm nào thì gọi là “pạc pản” có nghĩa là “nốc ao”, sẽ chịu gấp đôi hình phạt. Bên nào giành được 4 điểm thắng thì bên thua phải uống một chén rượu... Trò chơi này đem lại không khí sôi nổi, hào hứng cho cả người chơi và người cổ vũ. Nhiều cuộc chơi kéo dài 15 phút, tạo sự kịch tính khi hai bên tranh dành nhau đến điểm số cuối cùng.

Đẩy gậy là trò chơi dân gian không thể thiếu trong những ngày trẩy hội đầu xuân ở các xã vùng cao. Dụng cụ để chơi là một cây gậy được làm từ gỗ chắc chắn, hoặc những thân tre già, thẳng tắp dài 2 m. Cây gậy được mài nhẵn, có đường kính khoảng 5 cm. Trung điểm được dánh dấu để người chơi cùng trọng tài và khán giả dễ nhận biết, từ điểm giữa, hai bên được sơn hoặc dán khác màu. Tại khu vực thi đấu, người ta vẽ một vòng tròn có đường kính khoảng 5 m để hai người thi đấu bên trong, khán giả đứng ngoài vòng cổ vũ.

Khi các bên ở tư thế sẵn sàng, trọng tài hô to “chuẩn bị” sau đó thổi còi bắt đầu trận đấu. Hai bên dùng sức mạnh của mình đẩy cây gậy về phía đối phương. Kết quả được xác định khi một bên bị đối thủ đẩy ra khỏi vòng tròn, thi đấu 3 hiệp, bên nào thắng 2 hiệp đồng nghĩa với việc thắng cả trận đấu. Đến nay, trò đẩy gậy được phổ biến rộng rãi, vượt ra khỏi trò chơi dân gian truyền thống vào mỗi dịp lễ, trở thành môn thể thao quần chúng, được đưa vào các hội thi thể thao, hội khỏe phù đổng, ngày càng được nhiều người yêu thích.

Còn rất nhiều trò chơi xuân của đồng bào vùng cao, khiến cho không khí thêm tưng bừng, rộn ràng, mùa xuân như được kéo dài hơn níu chân du khách. Không chỉ mang lại niềm vui, tiếng cười cho mọi người, những trò chơi ấy còn là nét đặc trưng mỗi vùng quê, đong đầy giá trị truyền thống của dân tộc được truyền kế qua từng thế hệ.

Diệu Linh