Biến thể Omicron SARS-CoV-2 và chiến lược kiểm soát hiện nay

Tiêm liều vắc xin tăng cường là rất cần thiết sau khi tiêm đủ mũi cơ bản để phòng Covid-19.

ĐẶC ĐIỂM CỦA BIẾN THỂ OMICRON SARS-COV-2

Vào ngày 26-11-2021, nhóm tư vấn kỹ thuật về sự tiến hóa của vi rút SARS-CoV-2 (TAG-VE) đưa ra các bằng chứng và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã xác nhận biến thể B.1.1.529 là một biến thể cần quan tâm (VOC) đặt tên là Omicron. Đây là một biến thể rất khác biệt với số lượng đột biến cao, bao gồm 26-32 đột biến trong protein đột biến, có liên quan đến khả năng thoát miễn dịch dịch thể và khả năng lây truyền cao hơn. Biến thể Omicron bao gồm bốn dòng là B.1.1.529, BA.1, BA.2 và BA.3.

Biến thể này có một số lượng lớn các đột biến, một số đột biến đáng lo ngại. Bằng chứng sơ bộ cho thấy nguy cơ tái nhiễm với biến thể này tăng lên so với các VOC khác. Một số phòng thí nghiệm đã chỉ ra rằng đối với xét nghiệm PCR được sử dụng rộng rãi, một trong ba gen đích không được phát hiện (được gọi là gen S bỏ qua hoặc không đạt đích gen S) có thể được sử dụng làm điểm đánh dấu cho biến thể này, đang chờ xác nhận trình tự. Sử dụng cách tiếp cận này, biến thể này đã được phát hiện với tốc độ nhanh hơn so với các đợt lây nhiễm trước đó.

Dựa trên các bằng chứng hiện có, nguy cơ tổng thể liên quan đến Omicron vẫn rất cao do khả năng tăng trưởng đáng kể so với Delta, dẫn đến sự lây lan nhanh chóng trong cộng đồng với tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với trước đây trong đại dịch này. Mặc dù nguy cơ mắc bệnh nặng và tử vong sau khi nhiễm bệnh thấp hơn so với các biến thể SARS-CoV-2 trước đó, tuy nhiên, mức độ lây truyền rất cao đã dẫn đến việc gia tăng số người nhập viện, tiếp tục đặt ra yêu cầu cao đối với hệ thống chăm sóc sức khỏe ở hầu hết các quốc gia và có thể dẫn đến tỷ lệ mắc bệnh cao, đặc biệt là ở những nhóm dân số dễ bị tổn thương, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng toàn cầu. Đặc điểm của Omicron như sau:

Tăng khả năng lây truyền hoặc thay đổi bất lợi trong dịch tễ học Covid-19. Tăng độc lực hoặc thay đổi biểu hiện bệnh lâm sàng; hoặc giảm hiệu quả của các biện pháp xã hội và sức khỏe cộng đồng hoặc các phương pháp chẩn đoán, vắc xin, phương pháp điều trị có sẵn. Hơn nữa, tỷ lệ nhiễm trùng không triệu chứng cao hơn cũng có thể góp phần vào việc lây truyền.

Tác động đến chẩn đoán và kiểm tra. Độ chính xác chẩn đoán của xét nghiệm PCR và xét nghiệm chẩn đoán nhanh phát hiện kháng nguyên (Ag-RDT) dường như không bị tác động bởi Omicron; các nghiên cứu về độ nhạy so sánh của Ag-RDTs đang được tiến hành. Hầu hết các trình tự biến thể Omicron được báo cáo bao gồm mất đoạn trong gen S, có thể gây ra lỗi đích gen S (SGTF) trong một số xét nghiệm PCR có thể được sử dụng làm điểm đánh dấu để sàng lọc Omicron. Tuy nhiên, cần xác nhận bằng cách giải trình tự, vì sự xóa này cũng có thể được tìm thấy trong các VOC khác (như Alpha, các dòng của Gamma và Delta) đang lưu hành ở tần số thấp trên toàn thế giới.

Ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch (sau nhiễm trùng hoặc tiêm chủng). Ngày càng có nhiều bằng chứng về hiệu quả của vắc xin đối với Omicron ở Vương quốc Anh, Đan Mạch, Canada, Nam Phi với bốn loại vắc xin (vắc xin mRNA, Ad26.COV2.S và AstraZeneca-Vaxzevria). Dữ liệu sơ bộ từ nhiều nghiên cứu cho thấy có sự giảm hiệu giá trung hòa chống lại Omicron ở những người đã nhận được một loạt vắc xin chính hoặc ở những người đã từng nhiễm SARS-CoV-2. Ngoài ra, gia tăng nguy cơ tái nhiễm đã được báo cáo ở Nam Phi, Hoa Kỳ, Đan Mạch và Israel...

Khả năng thích nghi của vi rút và khả năng gây bệnh. Các nghiên cứu từ Hồng Kông, Vương quốc Anh cho thấy Omicron sử dụng các tế bào từ mũi người, lây nhiễm vào mô phế quản nhanh hơn và tốt hơn Delta. Điều này cho thấy lợi thế phát triển ở đường hô hấp trên và có khả năng né tránh miễn dịch của Omicron so với Delta đối với đường hô hấp dưới.

Tác động đến liệu pháp và phương pháp điều trị. Các can thiệp trị liệu để quản lý bệnh nhân bị Covid-19 liên quan đến Omicron nghiêm trọng hoặc nguy kịch như corticosteroid và thuốc chẹn thụ thể interleukin-6 được mong đợi sẽ duy trì có hiệu lực. Tuy nhiên, dữ liệu sơ bộ từ các nghiên cứu gợi ý rằng một số các kháng thể được phát triển chống lại SARS-CoV-2 có thể làm suy giảm khả năng trung hòa chống lại Omicron. Các kháng thể đơn dòng cần được kiểm tra để tìm khả năng liên kết kháng nguyên và trung hòa vi rút của chúng trong các nghiên cứu này.

CHIẾN LƯỢC KIỂM SOÁT HIỆN NAY

Tiêm phòng: Cần nỗ lực nhằm tăng tốc nhanh chóng tỷ lệ bao phủ tiêm chủng Covid-19 trong các nhóm dân số có nguy cơ ở tất cả các quốc gia cần được tăng cường. Đặc biệt tập trung vào các nhóm dân số được chỉ định là ưu tiên cao, những người vẫn chưa được tiêm chủng hoặc những người vẫn chưa hoàn thành việc tiêm chủng nên được ưu tiên cho các chiến dịch tiêm chủng ở tất cả các quốc gia. Theo đánh giá của nhóm chuyên gia tư vấn chiến lược (SAGE), ưu tiên cho các liều tăng cường là duy trì và tối ưu hóa hiệu quả vắc xin chống lại các bệnh nặng, đặc biệt là đối với những người có nguy cơ cao mắc bệnh hiểm nghèo.

Các biện pháp xã hội và sức khỏe cộng đồng: Với sự xuất hiện của biến thể Omicron, việc sử dụng khẩu trang, thông gió của không gian trong nhà, tránh đám đông, đặc biệt là trong thời gian nghỉ lễ và vệ sinh tay vẫn là yếu tố quan trọng để giảm lây truyền SARS-CoV-2. Giám sát nâng cao với xét nghiệm nhanh, điều tra cụm, theo dõi. Khuyến cáo nên cách ly các ca bệnh và hỗ trợ cách ly những người tiếp xúc để làm gián đoạn các chuỗi lây truyền.

Các biện pháp liên quan đến du lịch: Nên tiếp cận dựa trên rủi ro để điều chỉnh các biện pháp du lịch quốc tế một cách kịp thời. Thông tin cho du khách biến thể SARS-CoV-2 Omicron. Các lệnh cấm đi lại sẽ không ngăn chặn sự lây lan quốc tế của bất kỳ biến thể nào của SARS-CoV-2, bao gồm cả Omicron; và có thể tạo ra gánh nặng cho cuộc sống và sinh kế. Ngoài ra, chúng có thể tác động xấu đến các nỗ lực y tế toàn cầu trong một đại dịch; các quốc gia cần báo cáo và chia sẻ dữ liệu về dịch tễ có liên quan.

Sự sẵn sàng và đáp ứng của hệ thống y tế: WHO yêu cầu tất cả các quốc gia thường xuyên đánh giá lại và sửa đổi các kế hoạch quốc gia dựa trên tình hình thực tế và năng lực. Với dự đoán về lượng Covid-19 gia tăng và áp lực liên quan đến hệ thống y tế, nhiều nơi đang bị quá tải sau đại dịch Covid-19 hai năm, hãy đảm bảo các kế hoạch giảm thiểu được đưa ra để duy trì các dịch vụ y tế thiết yếu và có các nguồn lực chăm sóc sức khỏe cần thiết để đáp ứng khả năng tăng đột biến. Điều này sẽ bao gồm các kế hoạch nâng cao năng lực cho nhân viên y tế cũng như các kế hoạch cung cấp bổ sung hỗ trợ thiết thực cho cán bộ y tế, đặc biệt quan tâm đến nhu cầu của các bà mẹ và các gia đình đơn thân. Chăm sóc lâm sàng bệnh nhân Covid-19, bị nhiễm bất kỳ biến thể SARS-CoV-2 nào, nên được thực hiện trong hệ thống y tế theo hướng dẫn dựa trên bằng chứng của WHO về lâm sàng quản lý và trị liệu, được điều chỉnh thích hợp cho từng địa phương.

Truyền thông rủi ro và sự tham gia của cộng đồng: Đảm bảo có hệ thống cảnh báo sớm để cung cấp thông tin điều chỉnh hiệu quả và hợp lý về sức khỏe cộng đồng và xã hội các biện pháp, với các cách tiếp cận hiệu quả để thu hút các cộng đồng bị ảnh hưởng. Các ngành chức năng nên thường xuyên truyền đạt thông tin dựa trên bằng chứng về Omicron, các biến thể và các tác động tiềm ẩn đối với công chúng một cách kịp thời và minh bạch, bao gồm cả những gì đã biết, những gì vẫn chưa được biết và những gì đang được thực hiện bởi các cơ quan có trách nhiệm.

Nghiên cứu ưu tiên cần thiết: Tăng cường giám sát, bao gồm tăng cường các nỗ lực thử nghiệm và giải trình tự để hiểu rõ hơn về các biến thể SARSCoV-2 đang lưu hành, bao gồm cả Omicron. Điều tra thực địa như nghiên cứu về sự lây truyền trong gia đình, nghiên cứu về “một vài trường hợp đầu tiên” để nâng cao hiểu biết về các đặc tính của Omicron.

Các nghiên cứu dịch tễ học và giải trình tự các mẫu bệnh phẩm có thể được nhắm đến những trường hợp nghi ngờ tái nhiễm, đặc điểm lâm sàng, bệnh nhân suy giảm miễn dịch, vắc xin và thay đổi thành phần đang sử dụng.

Các nghiên cứu sâu hơn so sánh độ nhạy tương đối của các xét nghiệm chẩn đoán kháng nguyên và PCR, sử dụng các bệnh phẩm có liên quan đến lâm sàng để phát hiện Omicron là cần thiết. WHO khuyến khích các quốc gia đóng góp vào việc thu thập và chia sẻ dữ liệu bệnh nhân nhập viện thông qua Dữ liệu lâm sàng Covid-19.

LÊ ĐĂNG NGẠN

(Cập nhật tài liệu của WHO ngày 14 tháng 4 năm 2022)