Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam: Ký ức về thầy

GS. TS. Yassen Nhicolaievich Zassoursky (1929-2021).

Thầy Y. N. Zassoursky nguyên là Chủ nhiệm Khoa Báo chí, Đại học Tổng hợp Lomonosov, cũng là Phó Chủ tịch của Hiệp hội nghiên cứu quốc tế về Truyền thông đại chúng (IAMCR). Giáo sư Zassoursky giảng dạy nhiều môn về truyền thông, trong đó có Lịch sử báo chí nước ngoài, Báo chí và chính trị. Sự nghiệp nghiên cứu và giảng dạy báo chí của thầy thật đồ sộ, mỗi học trò chúng tôi đều tự hào về thầy.

Sự nghiệp lẫy lừng

Thầy Zassoursky có thâm niên trong lĩnh vực học thuật, nghiên cứu và xuất bản các công trình về lý thuyết và lịch sử truyền thông đại chúng, báo chí Mỹ, lịch sử văn học Mỹ, các mô hình truyền thông chuyển tiếp, công nghệ thông tin truyền thông (ITC) và toàn cầu hóa. Thầy còn là một giáo sư đầu ngành nghiên cứu về truyền thông và báo chí, cả ở thời Liên Xô cũ và Liên bang Nga ngày nay.

Thầy đã xuất bản hơn 260 tác phẩm, bao gồm các sách chuyên khảo và nhiều bài báo học thuật bằng tiếng Nga, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác. Thầy từng là Tổng biên tập tờ Vestnik Moskovskogo Universiteta và phụ trách Tạp chí Zhurnalistika.

Vị Giáo sư khả kính được trao tặng rất nhiều giải thưởng của nhà nước Liên Xô và Nga, trong đó có Giải thưởng Lomonosov cho nghiên cứu vào năm 1976 và Giải thưởng cho sự nghiệp giảng dạy vào năm 2001.

Năm 2018, thầy Zassoursky được trao tặng danh hiệu Nhà báo danh dự của Liên bang Nga vì những đóng góp cho nền báo chí nước Nga. GS. Zassoursky còn có những đóng góp xuất sắc trong việc xây dựng và duy trì hợp tác quốc tế với các trường đại học từ các quốc gia khác nhau, thúc đẩy sự di chuyển của sinh viên và giảng viên và khởi động các dự án hợp tác quốc tế trong lĩnh vực báo chí.

GS. Zassoursky còn là một trong những người tiên phong trong Trung tâm giáo dục đại học về báo chí do UNESCO tài trợ tại Đại học Strassbourg từ cuối những năm 1950. Năm 1968, thầy Zassoursky được bầu làm Phó Chủ tịch IAMCR và giữ chức vụ này đến năm 1988.

Cuối những năm 1970, GS. Zassoursky làm cố vấn cho Ủy ban MacBride tại UNESCO; lãnh đạo bộ phận IAMCR về giáo dục chuyên nghiệp từ năm 1978-1990. Năm 2006, thầy thành lập Nhóm công tác mới về truyền thông hậu Xô viết và giai đoạn mới về truyền thông phát triển xã hội thời đại toàn cầu hóa.

Với những học trò Việt Nam

Thầy Zassoursky bắt đầu giảng dạy các chuyên đề về ngôn ngữ và văn học nước ngoài cuối những năm 1950, khi Việt Nam cử lưu học sinh sang Liên Xô du học.

Từ những năm 1970, sinh viên Việt Nam đều đặn được cử đến Khoa Báo chí, Đại học Tổng hợp quốc gia MGU với những lớp sinh viên như Nguyễn Đăng Phát, Nguyễn Đình Lanh, Phạm Tiến Dũng, Phạm Vinh Quang, Vũ Đức Tân, Lê Hải, Lê Phúc Nguyên, Trần Đăng Tuấn, Ngô Ý Minh...

Năm 1981, lần đầu tiên Khoa Báo chí MGU nhận một lúc bốn sinh viên. Điều thú vị là, cả bốn sinh viên, gồm Đồng Quang Tiến, Lê Thanh Bình, Đỗ Quý Doãn và Đinh Thế Huynh đều là bộ đội phục viên. Sau đó, lớp sinh viên tiếp theo có Trần Đăng Thao, Trương Lâm Tuyền, Phạm Hồng Nga, Lê Xuân Trà...

Mỗi thế hệ học trò đều có những kỷ niệm đối với thầy. Hồi đó, anh Đỗ Quý Doãn học chuyên ngành truyền hình nên rất năng động. Anh thường lên studio để học hỏi các bạn sinh viên khác và tự làm bài rồi thỉnh thoảng rủ tôi cùng đi. Tôi hơi hướng ngoại nên rủ anh Doãn đến tham quan ngành Báo chí quốc tế. Nhưng đi được mấy lần rồi khó dự giờ vì chúng tôi phải lên lớp học chuyên môn của mình.

Có lần, thấy tôi muốn tìm hiểu thêm, thầy Zasoursky mỉm cười vẫy tôi lại bảo: “Ngành báo chí quốc tế chưa nhận sinh viên nước ngoài, nên em chỉ dự thính để nghe giảng thôi nhé. Em có thể học cách xem các phim tài liệu lịch sử rồi nghe các bạn thảo luận chủ đề, vấn đề nổi lên từ các sự kiện báo chí quốc tế”. Thế rồi tôi cũng tham dự một số hội thảo của Khoa về báo chí quốc tế, nghiên cứu thêm mô hình kiểu học đóng vai phóng viên các nước thể hiện quan điểm, lập trường của quốc gia mình qua tác phẩm... Được biết tới sau năm 2000, Khoa mới nhận cả sinh viên nữ người Nga và người ngoại quốc.

Trở lại MGU

Tốt nghiệp cử nhân báo chí MGU, trở về nước làm việc ít lâu, tôi được quay trở lại Khoa Báo chí MGU làm nghiên cứu sinh, và được chính GS. Zassoursky hướng dẫn chính. Do bận, thầy giao cho đọc mấy chục cuốn tư liệu, sách chuyên khảo, ghi các trích dẫn liên quan đến chủ đề mà thầy trò đã thống nhất.

Cuốn sách ấn tượng nhất và khó hiểu nhất là cuốn thầy gợi ý của Solomon - một học giả người Do Thái, viết lý thuyết về Truyền thông đại chúng được xuất bản từ rất lâu, chỉ có độc bản. Lần nào lên thư viện cũng được trả lời là chưa có, phải chờ người đọc trả lại đã. Khi tôi chuẩn bị xong tư liệu, viết được khá nhiều cho luận án rồi hăm hở mang đến trình thầy. Xem qua, GS. bảo đấy chỉ mới xong cơ bản khung xương, phải đắp nhiều thịt, gân, cơ vào. Mãi cuối năm thứ hai, đầu năm thứ ba, Thầy mới đánh dấu một số ý phải phát triển thêm, chỗ nào cần lược bỏ và cần thêm nguồn tài liệu...

Trong khi đó, người hướng dẫn hai lại rất cụ thể. Tôi viết đánh giá của Bộ trưởng Văn hóa - Thông tin về báo chí Việt Nam sau Đổi mới, thầy lập tức ghi chú tên Bộ trưởng là gì, rồi nào phải khâu nối một số đoạn cho liền mạch, phải viết lại cho đúng phong cách khoa học chứ không được viết kiểu văn nói...

Thế rồi sau ba năm đèn sách, tôi bảo vệ đúng hạn và nhận bằng Tiến sĩ báo chí. Sau này với vai trò học giả tại Đại học California, Irvine (Mỹ), do sự giới thiệu của thầy, tôi có đến thăm GS. TS. Michael Park, người được trao Giải Pulitzer tại Đại học USC, Mỹ. GS. Park gợi ý nhiều nghiên cứu quan trọng cho tôi và bảo: “Các cậu may mắn được học một người thầy thông minh, lịch lãm, nhân hậu, hết lòng vì học trò. Không những tôi mà các anh em khác đều cảm nhận được tấm lòng chân tình, thương yêu của thầy”.

Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Đỗ Quý Doãn, cựu sinh viên Khoa Báo chí MGU, thừa ủy quyền của Chủ tịch nước, trao Huân chương hữu nghị tặng GS. TS. Yassen N. Zassoursky tại Moscow, ngày 7/9/2012. (Ảnh: Nguyễn Đăng Phát)

Với Học viện Ngoại giao Việt Nam

Năm 2008-2009, khi chuẩn bị thành lập ngành Truyền thông quốc tế, Học viện Ngoại giao, trong khi tôi chấp bút soạn thảo chương trình đào tạo, Thầy đã góp ý rất nhiều. Năm 2010, học trò cũ chúng tôi thông qua Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) mời thầy sang thăm Việt Nam và nhờ đó nhiều thế hệ học trò đều được gặp thầy. Thầy góp ý thêm cho tôi về việc mở ngành truyền thông quốc tế và tặng tôi mấy cuốn sách giáo khoa.

Gặp lại, thầy vẫn nhớ nhiều người, nghe anh Phúc Nguyên nói tiếng Nga, thầy bảo lâu thế mà Nguyên vẫn nói tiếng Nga chuẩn, lưu loát. Thầy khen anh Đăng Phát trình bày vấn đề đúng ngôn ngữ nhà báo lắm. Chúng tôi còn mời thầy đến nói chuyện tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền, cùng thầy lên tiếp xúc với công chúng tại cầu truyền hình do VTV tổ chức.

Tâm sự về nghề báo, thầy đặc biệt lưu tâm với chúng tôi rằng: “Dù khoa học công nghệ phát triển lên các tầng nấc mới, xã hội và quan hệ quốc tế nhiều biến chuyển, loại hình báo chí và cách thức làm báo thay đổi thì nhà báo-nhà truyền thông-nhà phân tích luôn là người cần thiết nhất, có vị trí quan trọng nhất đối với tổ chức, đơn vị hoạt động báo chí. Người phân tích xuất sắc cũng luôn được chào đón”.

Sau đó, GS. TS. Zassoursky đã được Nhà nước tặng Huân chương Hữu nghị do những cống hiến lâu bền đối với sự nghiệp đào tạo lưu học sinh Việt Nam.

Năm 2012, khi chúng tôi quay về thăm trường cũ cũng là lúc Lễ trao tặng Huân chương Hữu nghị cho thầy diễn ra ngay tại Đại sứ quán Việt Nam ở Liên bang Nga. Thay mặt lãnh đạo Học viện Ngoại giao, tôi đã vinh dự là người trao tặng bằng Tiến sĩ danh dự của Học viện Ngoại giao cho thầy trong dịp đó.

Hôm nay, thầy đã đi xa, xin viết đôi dòng để tưởng nhớ người thầy kính yêu của nhiều thế hệ học trò từng là sinh viên, nghiên cứu sinh, thực tập sinh... hoặc những người từng có dịp gặp gỡ và yêu mến, kính trọng thầy.

PGS. TS. Lê Thanh Bình